کفچه نوک

نام علمی: Platalea leucorodia

نام انگلیسی: Eurasian Spoonbill

ویژگی‌های ظاهری

طول بدن 80 تا 90 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 115 تا 130 سانتیمتر است. پرنده‌ای درشت‌جثه و یکدست سفید رنگ که به واسطه منقار بلند و کفگیر مانندش به آسانی از سایر اعضای این راسته قابل تفکیک است. نر و ماده هم‌شکل و دارای اندک تغییرات فصلی هستند. پرنده بالغ در دوره جوجه‌آوری یک لکه زرد نخودی در قاعده گردن، کاکلی سفید و زرد و آویخته در پس سر، منقار سیاه با انتهای زرد و پاهای سیاه دارد. خارج از این دوره، لکه زرد و کاکل آویخته مذکور را از دست می‌دهد. در پرنده نابالغ نوک شاهپرهای اولیه و محور شاهپرهای ثانویه سیاه، منقار صورتی مایل به خاکستری و پاها صورتی مایل به گوشتی هستند.

ویژگی‌های زیستی

وابستگی زیادی به آب‌های وسیع کم‌عمق با بستر گِلی، رسی یا شنی دانه‌ریز دارد و اغلب در نواحی جزر و مدی، جنگل‌های حرا و تپه‌های مرجانی دیده می‌شود. زمستان‌ها بیشتر در دلتاها، خلیج‌ها یا در سواحل کم‌عمق دارای پناه به سر می‌برد. پرنده‌ای اجتماعی است و اغلب دسته‌های کوچک تشکیل می‌دهد. به خوبی روی درختان می‌نشیند. در آب‌های کم‌عمق، منقار کفگیر شکل خود را به صورت نیمه باز در آب به این سو و آن سو تکان می‌دهد و از حشرات و لارو آن‌ها، ماهی‌های کوچک، حلزون‌ها، سخت‌پوستان، قورباغه‌ها، کرم‌ها، زالوها، خزندگان و برخی مواد گیاهی تغذیه می‌کند.

جوجه‌آوری

جوجه‌آوری از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت و با تشکیل کلنی در پیکره‌های آبی با نیزارهای وسیع و متراکم در حاشیه آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌اش توده‌ای مسطح و حجیم از ساقه‌های نی و شاخه‌های درختان است که آن را روی درختان در کنار آب و یا روی زمین در جزایر بنا می‌کند. معمولاً چهار، گاهی سه تا پنج و به ندرت شش تخم نیمه‌بیضی کشیده، صیقلی، به رنگ سفید، همراه با خال‌ها و لکه‌های پراکنده به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای و به ابعاد 67.2 × 45.4 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 21 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و در ابتدا توسط غذای نیمه‌هضم‌شده و برگردانده‌شده در کف آشیانه تغذیه می‌شوند. جوجه‌ها در حدود 30 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی تا مدتی پس از آن همچنان توسط والدین مراقبت و تغذیه می‌شوند.

پراکنش و فراوانی

در گذشته در برخی جزایر دریاچه ارومیه، نیزارهای دریاچه پریشان در استان فارس و هامون صابری در استان سیستان و بلوچستان جوجه‌آوری می‌کرده است. اما اکنون جوجه‌آوری قطعی آن در جنگل‌های حرا در خورخوران دیده می‌شود. در حال حاضر در تالاب‌های استان‌های خوزستان، فارس، حوضه سیستان و سواحل جنوبی دریای خزر زمستان‌گذرانی می‌کند. تعداد کمی افراد غیر جوجه‌آور در طول تابستان در تالاب‌های نواحی جنوبی دریای خزر و برخی تالاب‌های استان‌های خوزستان و فارس دیده می‌شوند.

وضعیت حفاظت

در ضمیمه II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.