دلیجه معمولی

نام علمی: Falco tinnunculus

نام انگلیسی: Common Kestrel (Eurasian Kestrel)

ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن 32 تا 35 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 71 تا 80 سانتیمتر است. شاهینی به نسبت کوچک‌جثه شبیه به «دلیجه کوچک» است ولی نسبت به آن بزرگتر است؛ بدن باریک‌تر، بال‌ها و دم بلندتر و ناخن‌های سیاه دارد. نر و ماده متفاوت (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده نر بالغ، روتنه و پوشپرهای روی بال‌ها بلوطی پررنگ همراه با خال‌های سیاه، شاهپرهای پرواز تیره، سر و دم خاکستری و زیرتنه نخودی با خال‌های سیاه است که در امتداد هم تشکیل نوارهای طولی می‌دهند. خط شاربی سیاهی در زیر چشم‌ها دارد و گلو سفید است. دم باریک و بلند و نزدیک به انتها نوار سیاه پهنی دارد. در پرنده ماده بالغ، روتنه و تارک سر قهوه‌ای مایل به بلوطی با راهراه عرضی و شاهپرهای پرواز تیره هستند. بر خلاف نر، دم خرمایی کم‌رنگ و راهراه دارد. زیرتنه نسبت به پرنده نر تیره‌تر است و نوارهای تیرۀ بیشتری در زیر بال‌ها دیده می‌شود. پرنده نابالغ شبیه به ماده اما رنگ پریده‌تر است و خطوط پهنتری در زیرتنه دارد.

ویژگی‌های زیستی:
در مجاورت خلنگزارها، علفزارها، تالاب‌هایی با پوشش گیاهی اندک، بیشه‌ها، پارک‌ها، کشتزارها، حاشیه یا فضای باز درون جنگل‌ها، سواحل شنی و صخره‌ای، حاشیه رودخانه‌ها و گاهی در مجاورت مناطق مسکونی به سر می‌برد. پرنده‌ای اجتماعی نیست و در اغلب اوقات سال به تنهایی یا جفت دیده می‌شود. پروازی قدرتمند با بالزدن‌های سریع و کم‌عمق دارد و با بال‌هایی صاف بالبازروی می‌کند. هنگام شکار در جا بالزنی می‌کند و به طور عمودی بر طعمه خود فرود می‌آید. از پستانداران کوچک، پرندگان، مارمولک‌ها و حشرات تغذیه می‌کند.

جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری از اوایل فروردین و با تشکیل قلمروهای کوچک در اطراف آشیانه یا به شکل کلنی در درختزارهای باز آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌هایش کپه‌ای کوچکی از خار و خاشاک و شاخه‌های کوچک درختان است که آن را در لبه صخره‌ها، ساختمان‌ها و یا در حفره درختان بنا می‌کند. همچنین گاهی آشیانه‌های قدیمی پرندگان بزرگ‌جثه را ترمیم و استفاده می‌کند. معمولاً چهار تا پنج و گاهی تا نه تخم بیضی کوتاه تا نیمه‌بیضی کوتاه، سفید تا نخودی مایل به زرد، با خال‌های قهوه‌ای مایل به قرمز و به ابعاد 39.7 × 31.8 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 27 تا 29 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در 27 تا 32 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی همچنان تا چند هفته پس از آن در کنار والدین باقی می‌مانند.

پراکنش و فراوانی:
مقیم و جوجه‌آور معمول در تپه‌ماهورها و مناطق کوهستانی کشور به جز نواحی جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان است. همچنین در تمامی مناطق کشور به جز مناطق بیابانی زمستان‌گذرانی می‌کند.

وضعیت حفاظت:
در ضمیمه II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت‌شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.