چکاوک کوچک

نام علمی: Calandrella rufescens

نام انگلیسی: Lesser Short-toed Lark

ویژگی‌های ظاهری:
این پرنده چکاوک کوچک‌جثه‌ای است که طول بدن آن 13 تا 14 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 24 تا 32 سانتیمتر است. شباهت زیادی به «چکاوک پنجه‌کوتاه» دارد، ولی اندکی کوچک‌تر از آن است و به واسطه منقار کوتاه‌تر، فقدان لکه‌های سیاه در دو طرف گردن و رگهرگه بیشتر و قهوه‌ای‌تر در روتنه و سینه از آن متمایز می‌شود. نر و ماده هم‌شکل هستند و تغییرات فصلی ندارند. در پرنده بالغ، سر و روتنه خاکستری است، زیرتنه سفید و در ناحیه سینه و پهلوها رگهرگه تیره فراوانی دیده می‌شود. پرنده نابالغ شباهت زیادی به بالغ‌ها دارد، ولی روتنه خال‌های روشن فراوانی دارد که در تضاد با تیرگی روتنه، طرح شطرنجی تیره و روشن نشان می‌دهد.

ویژگی‌های زیستی:
این پرنده مشابه چکاوک پنجه‌کوتاه در دشت‌های خشک و باز، زمین‌های مرتفع و شیبدار، تپه‌ماه‌ورهای شنی، رسی یا سنگی با پوشش گیاهی بوته‌ای کوتاه حضور دارد و نسبت به آن توانایی زیستن در زیستگاه‌های با پوشش گیاهی کمتر، شورتر، خشک‌تر و سنگلاخی‌تر را دارد. در خارج از دوره جوجه‌آوری، این پرنده کاملاً اجتماعی است و نسبت به «چکاوک پنجه‌کوتاه» در دسته‌های بزرگ‌تر دیده می‌شود. پرواز آن سبک و نرم است، با خیزهای سریع و حرکت‌های دایره‌وار و موجی‌شکل تند، سپس فرودهای ناگهانی مشابه به گونه مذکور. در تابستان بیشتر از حشرات و در سایر اوقات سال اغلب از بذر گیاهان تغذیه می‌کند. معمولاً حشرات در حال پرواز را صید می‌کند و سایر ذرات غذایی را از سطح زمین به دست می‌آورد.

جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری از اواسط فروردین در مناطق سنگی و صخره‌ای خشک، استپ‌های خشک با بوته‌های کوتاه و تنک و حاشیه بیابان‌ها آغاز می‌شود. این پرنده قلمروطلب است و اغلب کپه‌هایی متشکل از چندین قلمرو به فواصل نزدیک از یکدیگر تشکیل می‌شود. این کپه‌ها معمولاً چندین کیلومتر از یکدیگر فاصله دارند. احتمالاً تک‌همسر است و آشیانه‌اش کاسه‌ای از علوفه نرم، ساقه‌ها و ریشک‌ها است که آن را روی زمین و در پناه تاج پوشش بوته‌ها می‌سازد. معمولاً سه تا چهار و گاهی تا پنج تخم نیمه‌بیضی، صاف، صیقلی به رنگ سفید، مایل به زرد، زیتونی یا نخودی با خال‌هایی به رنگ قهوه‌ای روشن، خاکستری یا قهوه‌ای مایل به قرمز به ابعاد 20 × 14.8 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها در حدود 12 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک و ناتوان هستند و برای تغذیه وابسته به والدین می‌باشند. جوجه‌ها در حدود 9 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و مدت کوتاهی پس از آن مستقل می‌شوند. گاهی اوقات دو دسته تخم در یک دوره جوجه‌آوری می‌گذارد.

پراکنش و فراوانی:
این پرنده مقیم نواحی وسیعی از کشور است. زیرگونه C.r. pseudobaetica به صورت محلی مقیم دریاچه‌های کوهستانی شمال کشور از آذربایجان و به سمت شرق تا استان‌های قزوین و مرکزی است. زیرگونه C.r. heinei به تعداد فراوان مقیم نواحی جنوب شرقی دریای خزر تا دشت ترکمن صحرا و شمال خراسان است. زیرگونه C.r. persica به صورت محلی مقیم دشت‌ها و حواشی دریاچه‌های فلات مرکزی و جنوب شرقی کشور است و به تعداد فراوان در استان سیستان و بلوچستان دیده می‌شود. همچنین در زمستان، تعداد زیادی از افراد از زیرگونه C.r. heinei از جمعیت‌های آسیای مرکزی وارد کشور شده و در اراضی پست استان خوزستان و نیز نواحی شمال شرقی کشور زمستان‌گذرانی می‌کنند. اخیراً زیرگونه C.r. persica به عنوان یک گونه مستقل و با نام Asian Short-toed Lark (Calandrella cheleensis) پیشنهاد شده است، ولی هنوز اتفاق نظر در این خصوص وجود ندارد.

وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.