دم جنبانک ابلق

نام علمی: Motacilla alba

نام انگلیسی: White Wagtail (Pied Wagtail)

ویژگی‌های ظاهری:

طول بدن 16.5 تا 19 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 25 تا 30 سانتیمتر است. معمول‌ترین دم‌جنبانک با بدن سیاه و سفید است و تنوع ریختی زیادی به ویژه در نرها دیده می‌شود. نر و ماده تا حدی هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده نر بالغ در دوره جوجه‌آوری در جمعیت‌های نواحی شمال و شمال غرب کشور دارای تارک سر، پس گردن و گلوی سیاه، روتنه یکدست خاکستری و جلو پیشانی و گونه‌های سفید است. همچنین سینه، شکم و پرهای جانبی دم سفید رنگ دارد. از سوی دیگر، نر بالغ در جمعیت‌های نواحی شرقی سیاهی روی سر و گردنش بیشتر است و سفیدی گونه‌ها محدود به لکه‌های کوچکی در سر می‌شود. الگوی رنگی سیاه و سفید سر و صورت در نر بالغ در جمعیت‌های نواحی غرب و مرکز کشور ویژگی‌های حد واسطی دارد. پرنده ماده بالغ در جمعیت‌های نواحی مختلف شبیه به هم و با روتنه خاکستری‌تر و نیز سیاهی کمتر در صورت و پس گردن از نرها مشخص هستند. در زمستان، هر دو جنس فاقد لکه سیاه در تارک سر و پس سر هستند. پرنده نابالغ با گلوی خاکستری تیره و فقدان طرح سیاه روی تارک سر و صورت از بالغ‌ها قابل تشخیص است.

ویژگی‌های زیستی:

در انواع زیستگاه‌ها شامل حواشی دریاچه‌ها، رودخانه، جویبارها، کانال‌های آبرسانی، خلیج‌ها و سواحل دریاها، مزارع، باغ‌ها، پارک‌ها، مناطق مسکونی و حتی مناطق صنعتی با فضای باز و پوشش گیاهی تنک حضور دارد. در خارج از دوره جوجه‌آوری بسته به فراوانی غذایی به صورت انفرادی در قلمروهای جداگانه یا در دسته‌های کوچک دیده می‌شود. پروازی ویژه شامل چند بار بال‌زدن سریع، اوج‌گیری کوتاه و فرودی موجی‌شکل با بال‌های بسته دارد. روی زمین به خوبی راه می‌رود و می دود و مرتبا دم خود را بالا و پایین می‌کند. برای تغذیه در سطح زمین، در آب‌های بسیار کم‌عمق و یا روی گیاهان شناور بر سطح آب قدم می‌زند و بی‌مهره‌های کوچک را صید می‌کند. همچنین با پروازی سریع حشرات در حال پرواز را شکار می‌کند.

جوجه‌آوری:

جوجه‌آوری این دم‌جنبانک از اواسط فروردین تا خرداد در مناطقی با پوشش علفی و اغلب نزدیک به پیكره‌های آبی آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر و قلمروطلب است و آشیانه‌های خود را به شکل کاسه‌ای از برگ‌ها، ساقه‌ها، شاخه‌های کوچک و ریشک‌ها می‌سازد. آشیانه‌هایش را در حفره‌ها و سوراخ‌های موجود در دیوارها، ساختمان‌ها، صخره‌ها، درختان، دیواره‌های عمودی و پرشیب حاشیه پیكره‌های آبی و یا حتی در آشیانه‌های قدیمی سایر گونه‌ها می‌سازد. داخل آشیانه با مو، پشم و پر پوشانده می‌شود.

این پرنده معمولاً پنج تا شش تخم بیضی، صاف، صیقلی و به رنگ سفید، سفید مایل به آبی یا خاکستری با لکه‌هایی به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای، خاکستری یا قهوه‌ای و به ابعاد 20.6 × 15.3 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 12 تا 14 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک و ناتوان هستند و برای تغذیه به والدین وابسته‌اند. آشیانه را در حدود 13 تا 16 روزگی ترک می‌کنند، ولی همچنان تا 14 تا 18 روز پس از آن توسط والدین مراقبت و تغذیه می‌شوند. معمولاً یک یا دو دسته تخم در هر دوره جوجه‌آوری می‌گذارد.

پراکنش و فراوانی:

به صورت معمول مقیم اغلب مناطق کشور است. همچنین در نواحی شمال غربی کشور تابستان‌گذرانی است، اگرچه تعداد کمی زمستان‌ها در حوضه دریاچه ارومیه و اطراف تبریز باقی می‌مانند. همچنین به فراوانی در استان خوزستان و نواحی شمالی خلیج فارس و به تعداد کمتر در نواحی شرقی تا استان سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی می‌کند.

وضعیت حفاظت:

در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.