دم جنبانک خاکستری

نام علمی: Motacilla cinerea

نام انگلیسی: Grey Wagtail

ویژگی‌های ظاهری:

طول بدن 18 تا 19 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 25 تا 27 سانتیمتر است. نسبت به سایر دمجنبانک‌ها، دم بلندتر و پاهای کوتاه‌تری به رنگ قهوه‌ای صورتی دارد. نر و ماده متفاوت و نرها دارای تغییرات فصلی هستند. پرنده نر بالغ نوارهای ابرویی و شاربی سفید و چانه و گلوی سیاه دارد. سر، صورت و روتنه خاکستری مایل به آبی، زیرتنه زرد و پوشپرهای زیر دم زرد درخشان است. در پرواز، دم سیاه رنگ بلند با پرهای جانبی سفید و نوار پهن سفید در زیر بال‌ها به خوبی نمایان می‌شود. در خارج از دورهٔ جوجه‌آوری، زیرتنه نخودی و چانه و گلو مایل به سفید به نظر می‌رسد. پرنده ماده بالغ شبیه به نر است ولی زیرتنه کمرنگ‌تر دارد و فاقد لکهٔ سیاه در چانه و گلو است. پرنده نابالغ نیز شبیه ماده است ولی به واسطهٔ روتنهٔ سبز مایل به قهوه‌ای، زیرتنهٔ نخودی و صورت کمرنگ‌تر قابل تفکیک است.

ویژگی‌های زیستی:

حاشیهٔ آب‌های شیرین، به‌ویژه رودخانه‌های دارای جریان تند واقع در کوهپایه‌ها و مناطق کوهستانی، کانال‌های آبرسانی، نهرهای واقع در مناطق پست، حاشیهٔ دریاچه‌ها و استخرهای واقع در درختزارها را به‌عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. در خارج از دورهٔ جوجه‌آوری به‌تنهایی یا در دسته‌های پراکنده دیده می‌شود، ولی زمستان‌ها در زمان استراحت شبانه روی درختان به دور هم جمع می‌شوند. همانند سایر دمجنبانک‌ها، پروازی موجی‌شکل دارد، ولی نسبت به آن‌ها دم خود را با قدرت بیشتری تکان می‌دهد. با راه رفتن بر سطح زمین یا در حین پرواز به صید حشرات می‌پردازد.

جوجه‌آوری:

جوجه‌آوری از اوایل اردیبهشت و با تشکیل قلمرو آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌هایش کاسه‌ای از برگ‌ها و ساقه‌های گیاهان است که آن را درون حفره‌ها و شکاف‌های موجود در دیوارها، پل‌ها و دیواره‌های عمودی یا پرشیب حاشیهٔ پیكره‌های آبی بنا می‌کند و دورنش را با مو، پشم و خزه می‌پوشاند. معمولاً چهار تا شش و به ندرت سه یا هفت تخم نیمه بیضی، صاف، صیقلی، کرم یا نخودی مایل به خاکستری، با اندکی خال‌های نخودی مایل به خاکستری یا خاکستری و به ابعاد 18.9 × 14.3 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 11 تا 14 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. جوجه‌ها در 11 تا 13 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و در حدود 17 روزگی پرواز می‌کنند، ولی همچنان در حدود 14 روز پس از آن توسط والدین مراقبت و نگهداری می‌شوند. معمولاً یک تا دو دسته تخم در هر دورهٔ جوجه‌آوری می‌گذارد.

پراکنش و فراوانی:

تابستان‌گذرانی به نسبت معمول نهرها و رودخانه‌های واقع در تمامی مناطق کوهستانی عمدهٔ کشور است و زمستان‌ها به ارتفاعات پایین‌تر البرز و زاگرس مهاجرت می‌کند. همچنین زمستان‌گذرانی معمول نواحی جنوبی دریای خزر، گاهی مناطق پست استان خوزستان، سواحل خلیج فارس و بلوچستان است.

وضعیت حفاظت:

در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.