کمرکلی‌کوچک
نام علمی: Sitta neumayer
نام انگلیسی: Western Rock Nuthatch
ویژگی‌های ظاهری
طول بدن 13.5 تا 14.5 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 23 تا 25 سانتیمتر است. این پرنده کمرکلی متوسط‌جثه و تا حد زیادی شبیه به «کمرکلی بزرگ» است، ولی به واسطه جثه کوچکتر، منقار نسبتاً کوتاه‌تر و خط چشمی کوتاه‌تر و نازک‌تر از «کمرکلی بزرگ»، در زیستگاه‌های مشترک در ایران قابل تشخیص است. نر و ماده هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ، تارک سر، پس گردن، روتنه، پوشپرهای روی بال‌ها، دمگاه و دم خاکستری و شاهپرهای اولیه سیاه است. نوار چشمی سیاه، نازک و بلندی دارد که از جلوی پیشانی شروع و به سختی تا پس سر امتداد می‌یابد. بخش پایینی صورت و گلو سفید، زیرتنه سفید نخودی تا سفید و در عقب پهلوها و پوشپرهای زیر دم نخودی خرمایی است. منقار قوی، ضخیم، نسبتاً دراز، مستقیم و به رنگ سیاه تا خاکستری تیره و در قاعده نیم‌منقار پایین روشن دیده می‌شود. پرنده نابالغ تا حد زیادی شبیه بالغ‌ها است، ولی پس از ترک آشیانه به واسطه منقار کوچکترش قابل تفکیک است. همچنین گاهی برخی پوشپرهای روی بال‌ها حاشیه نخودی دارند.
ویژگی‌های زیستی
این پرنده در دره‌های تنگ و سنگی، کوهپایه‌ها و شیب‌های تند مناطق سنگی و صخره‌ای، آبکندها و بیرون‌زدگی‌های سنگی به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. قلمروطلب است و در طول سال به تنهایی یا جفت درون قلمرو به سر می‌برد. پرنده‌ای پرجنب‌وجوش و بسیار پر سروصدا است و دائماً در حال جابه‌جایی بر سطح صخره‌ها و سنگ‌های برهنه دیده می‌شود. گاهی اوقات نیز روی درختان مجاور صخره‌ها می‌نشیند. پرواز آن سریع است و با بال‌زدن‌های پی‌در‌پی انجام می‌شود و اغلب در فواصل کوتاه پرواز می‌کند. بیشتر از حشرات تغذیه می‌کند و آن‌ها را اغلب روی زمین، بین سنگ‌ها یا در شکاف صخره‌ها می‌صید، گاهی روی تنه و شاخه درختان و به ندرت در هوا. در پاییز و زمستان از بذر گیاهان نیز تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری
جوجه‌آوری این پرنده از اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌اش به شکل قیف متوسط تا بزرگ است که دهانه‌ای گرد و کوچک دارد. آشیانه را از گل، مو، پر، سرگین حیوانات و صمغ و رزین گیاهان می‌سازد. این آشیانه‌ها اغلب در سطح عمودی تخته‌سنگ‌ها و صخره‌ها، شکاف صخره‌ها، دهانه غارها و به ندرت در سوراخ درختان و ساختمان‌ها ساخته می‌شود. درون آشیانه کاسه‌ای از خاروخاشاک، علوفه، پر و پشم قرار دارد. پرنده معمولاً شش تا ۱۰ تخم نیمه بیضی، صاف و تا حدی صیقلی می‌گذارد که رنگ آن‌ها سفید بوده و دارای خال‌ها و لکه‌های پراکنده به رنگ قرمز روشن، قهوه‌ای مایل به قرمز یا قرمز مایل به ارغوانی است. اندازه تخم‌ها معمولاً ۲۰.۶ × ۱۵.۳ میلی‌متر است. تفریخ تخم‌ها ۱۵ تا ۱۸ روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و وابسته به والدین برای تغذیه هستند. در حدود ۲۵ روزگی آشیانه را ترک می‌کنند، اما همچنان تا حدود ۲۵ تا ۳۰ روز پس از آن تحت مراقبت و تغذیه والدین قرار می‌گیرند. معمولاً یک یا دو دسته تخم در هر دوره جوجه‌آوری گذاشته می‌شود.
پراکنش و فراوانی
- زیرگونه‌ی S.n. rupicola: با روتنه خاکستری مایل به آبی و نوار چشمی بلند و مشخص، مقیم معمول نواحی کوهستانی آذربایجان و در امتداد البرز تا اطراف بجنورد در خراسان، همچنین در منتهی‌الیه غربی زاگرس در استان کردستان است.
- زیرگونه‌ی S.n. tschitscherini: با روتنه خاکستری کمرنگ‌تر و نوار چشمی کوتاه‌تر و نازک‌تر (که به سختی تا پشت چشم‌ها امتداد می‌یابد) نسبت به زیرگونه‌ی قبلی، مقیم زاگرس از منطقه نوسود در استان کردستان و قصر شیرین در استان کرمانشاه تا نایین در استان اصفهان و همچنین استان فارس است و نسبت به زیرگونه‌ی اول در ارتفاعات پایین‌تر، حتی در درختزارهای باز بلوط به سر می‌برد.
- زیرگونه‌ی S.n. plumbea: که به صورت منزوی و جداافتاده در کوه‌های جبال بارز در استان کرمان یافت می‌شود، خط چشمی شبیه به زیرگونه‌ی S.n. tschitscherini دارد، ولی روتنه خاکستری‌تر است و سفیدی زیرتنه همراه با سایه خاکستری به چشم می‌آید.
وضعیت حفاظت
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
