گنجشک‌خانگی
نام علمی: Passer domesticus
نام انگلیسی: House Sparrow
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن 14 تا 16 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 21 تا 25.5 سانتیمتر است. این پرنده آشناترین پرنده برای عموم مردم است که به‌خوبی به زندگی در مناطق مسکونی و مزارع و کشتزارها سازگار شده است. نر و ماده متفاوت بوده و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده نر بالغ، تارک سر و قسمت مرکزی پس‌سر خاکستری است و در فاصله چشم‌ها تا منقار نوار پهن سیاه‌رنگی دارد که در زیر چشم‌ها به خط نازکی تبدیل می‌شود. همچنین نوار بسیار باریک سفید کم‌رنگی در بالای چشم‌ها و نوار پهن بلوطی رنگی در پشت چشم‌ها دارد که تا پس‌گردن امتداد یافته است. گونه‌ها و گوش‌پرها بسته به زیرگونه‌ها خاکی یا سفید دیده می‌شود. روتنه، شانه‌ها، پوش‌پرهای بزرگ روی بال‌ها، شاه‌پرهای ثانویه و سوم بلوطی و نخودی همراه با رگه‌هرگه‌ٔ پهن سیاه‌رنگ دیده می‌شود و پوش‌پرهای میانی نوار سفید پهنی در نوک خود دارند. بخش پایینی روتنه، دمگاه و پوش‌پرهای روی دم خاکستری کم‌رنگ، دم قهوه‌ای سیاه و حاشیه پرهای آن نخودی است. زیرتنه خاکی کم‌رنگ و پوش‌پرهای زیر دم لکه‌لکه دارد. منقار کوتاه، ضخیم، در دوره جوجه‌آوری سیاه و در خارج از این دوره قهوه‌ای شاخی و پاها صورتی کم‌رنگ، خاکی یا قهوه‌ای دیده می‌شود. پرنده ماده نوار ابرویی نخودی کم‌رنگ دارد که در پشت چشم‌ها چشمگیرتر است، لکهٔ سیاه در چانه، گلو و سینه ندارد. روتنه قهوه‌ای تیره تا قهوه‌ای زیتونی همراه با رگه‌هرگه‌های قهوه‌ای سیاه، زیرتنه سفید چرک و منقار شاخی‌رنگ دارد که در قاعده مایل به زرد دیده می‌شود. پرنده نابالغ تا حد زیادی شبیه به ماده بالغ است ولی گلو و شکم سفیدتر دارد و نوک منقارش روشن است.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده به زندگی در کنار انسان خو گرفته است و به ندرت دور از انسان و مناطق انسان‌ساخت دیده می‌شود. از پوشش گیاهی انبوه، جنگل‌ها، بیشه‌زارهای بزرگ و نیزارها پرهیز می‌کند. پرندۀ اجتماعی است و در طول سال در کلنی‌های کوچک و پراکنده دیده می‌شود. پروازی سبک و سریع دارد و در فواصل کوتاه به‌صورت موجی‌شکل پرواز می‌کند، اما در مسافت‌های طولانی‌تر با نوسان‌های شدیدتر همراه با بال‌زدن‌های پیاپی جابه‌جا می‌شود. این پرنده با سرعت و با جهش‌های کوتاه روی زمین به این سو و آن سو می‌رود و به تغذیه از مواد گیاهی نظیر بذرها، شکوفه‌ها و گل‌های گیاهان می‌پردازد.
جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری از اواسط اردیبهشت آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر و گاهی چندهمسر (یک نر با دو ماده) است. آشیانه‌ها گنبدی گرد و نامرتب (در بوته‌های خاردار) یا کاسه‌ای کوچک از الیاف گیاهی و مواد مصنوعی در دسترس نظیر پارچه و نخ است که آن را در حفره‌ها یا شکاف‌های موجود در ساختمان‌ها یا روی شاخه‌های درختان می‌سازد و درونش را با پشم، پر و مو می‌پوشاند. معمولاً سه تا پنج و به ندرت تا هشت تخم نیمه‌بیضی، صاف، به رنگ سفید، گاهی با ته‌رنگ مایل به سبز یا خاکی، با خال‌ها یا لکه‌های کوچک خاکی، آبی خاکی، خاکی مایل به سبز، سیاه، قهوه‌ای یا قهوه‌ای مایل به بنفش و به ابعاد 22.5 × 15.7 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 11 تا 14 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد عریان، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. آنها در 11 تا 16 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی همچنان در حدود 14 روز پس از آن توسط والدین تغذیه می‌شوند. معمولاً سه دسته تخم در هر سال می‌گذارد.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده مقیم مناطق وسیعی از کشور است ولی در روستاها و شهرهای کوچکتر نواحی شمال شرقی، «گنجشک درختی» جایگزین این گونه می‌شود. اغلب در شهرها و روستاها در مجاورت انسان یافت می‌شود، ولی در استان خوزستان و همچنین نواحی جنوب شرقی کشور در درخت‌زارها، بوته‌زارها و خاربن‌ها به دور از مناطق انسانی نیز یافت می‌شود. همچنین زیرگونهٔ P. d. bactrianus با گونه‌های سفیدرنگ به‌صورت مهاجر بهاره و پاییزه از آسیای مرکزی زمستان را در جنوب شرقی کشور می‌گذراند.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
