عقاب شاهی
نام علمی: Aquila heliaca
نام انگلیسی: Eastern Imperial Eagle
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 72 تا 83 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 190 تا 210 سانتیمتر است. این عقاب درشت‌جثه شباهت زیادی به «عقاب طلایی» دارد. نر و ماده این پرنده هم‌شکل هستند، با این تفاوت که ماده اندکی بزرگتر است و فاقد تغییرات فصلی می‌باشد. پرنده بالغ دارای روتنه قهوه‌ای مایل به سیاه، سر و پس‌گردن زرد روشن تا مایل به سفید، و لکه‌های سفید در شانه‌هاست. زیرتنه و پوش‌پرهای میانی بال‌ها تیره هستند، در حالی که شاه‌پرهای پرواز روشن‌تر به نظر می‌رسند. دم خاکستری است و نوارهای عرضی فشرده‌ای همراه با یک نوار پهن سیاه در انتها دارد. پرنده نابالغ به رنگ قهوه‌ای روشن مایل به زرد است، دم تیره با یک نوار نازک سفید در انتها و شاه‌پرهای اولیه و ثانویه تیره با یک لکه روشن مشخص در وسط آن‌ها دیده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده معمولاً از نواحی کوهستانی دوری می‌کند و اغلب در درختزارهای باز، استپ‌ها، علفزارها، تالاب‌ها و گاهی مزارع مشاهده می‌شود. به طور معمول و حتی در زمان مهاجرت، پرنده‌ای منزوی است. پرواز این پرنده سنگین است و بال‌زدن‌های نسبتاً نرم همراه با بال‌زنی‌های پراكنده دارد. در زمان پرواز یا از محل نشیمنگاه، به طعمه حمله می‌کند. این عقاب از پستانداران کوچک تا متوسط‌جثه، پرندگان و خزندگان تغذیه می‌کند و در زمان مهاجرت و در سرزمین‌های زمستان‌گذرانی، لاشه‌خواری هم می‌کند.
جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری این پرنده از اوایل فروردین در جنگل‌های پهن‌برگ واقع در نواحی پست، درختزارهای باز یا حواشی تالاب‌ها آغاز می‌شود. این عقاب تک‌همسر است و آشیانه‌های آن‌ها معمولاً توده‌ای بزرگ از ساقه‌ها و شاخه‌های بزرگ، پر از ترک‌ها و برگ‌های سبز، علوفه نرم و کرک و پر است که آن را بر روی درختان بلند یا گاهی تک‌درختان در مزارع می‌سازد. این پرنده اغلب آشیانه‌های سال‌های گذشته را بازسازی و ترمیم می‌کند و هر سال مواد جدیدی به آن‌ها اضافه می‌کند. معمولاً دو تا سه تخم بیضی کوتاه، به رنگ سفید مات یا نخودی رنگ‌پریده با لکه‌ها و خال‌های کوچک و پراکنده به رنگ قهوه‌ای، ارغوانی و خاکستری به ابعاد 73 × 57 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها در حدود 43 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و از طریق منقار به منقار تغذیه می‌شوند. پرورش جوجه‌ها 65 تا 77 روز طول می‌کشد.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده به تعداد اندک در جنگل‌های خزری در مرکز و شرق البرز جوجه‌آوری می‌کند و بیشتر در جلگه‌های خزری، تالاب‌های بزرگ در نواحی مرکزی کشور تا استان خوزستان، سواحل خلیج فارس و جنوب استان سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی می‌کند. همچنین در بهار و پاییز به صورت مهاجر عبوری در آذربایجان مشاهده می‌شود.
وضعیت حفاظت:
این پرنده جزء پرندگان آسیب‌پذیر (VU) است و همچنین در ضمیمهٔ I کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض شناخته شده و دارای ارزش حفاظتی است. کاهش و تخریب زیستگاه‌های جوجه‌آوری به علت فعالیت‌های جنگلداری متمرکز، کاهش مکان‌های ساخت آشیانه به دلیل قطع بی‌رویه درختان بومی در نواحی پست، کاهش طعمه (به ویژه «سنجاب زمینی») به دلیل تغییر کاربری اراضی در زیستگاه‌های تغذیه‌ای، برداشت تخم‌ها و جوجه‌ها از آشیانه، تجارت غیرقانونی این پرنده توسط انسان، و همچنین کاهش اندازه جمعیت‌ها ناشی از شکار غیرقانونی، مسمومیت با آلاینده‌های سمی و برخورد با خطوط انتقال برق از مهم‌ترین عوامل تهدید‌کننده برای این پرنده در مقیاس بین‌المللی به شمار می‌روند.
