سنگ چشم خاکستری کوچک

نام علمی: Lanius minor

نام انگلیسی: Lesser Grey Shrike

ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 19 تا 21 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 32 تا 34.5 سانتیمتر است. سنگ چشمی به نسبت درشت‌جثه است و شباهت زیادی به «سنگ چشم بزرگ» و «سنگ چشم بزرگ دشتی» دارد، ولی به واسطهٔ جثهٔ کوچکتر، منقار کوتاه و ضخیم، رنگ‌آمیزی متفاوت بال‌ها و دم، زیرتنهٔ صورتی کم‌رنگ و پهنای بیشتر نقاب صورت (به ویژه در نرها) که تا پیشانی گسترش یافته است، از آنها متمایز می‌شود. نر و ماده تا حد زیادی هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند.

پرندهٔ نر بالغ نقاب سیاه و پهنی دارد که از پیشانی شروع می‌شود و با در برگرفتن چشم‌ها در دو طرف صورت تا گوش‌پرها امتداد می‌یابد. تارک سر، پس‌گردن، روتنه و دمگاه خاکستری روشن است و در تضاد با رنگ سیاه بال‌ها به خوبی نمایان است. بر خلاف «سنگ چشم بزرگ»، لکهٔ سفیدی فقط در قاعدهٔ شاه‌پرهای اولیه دارد (که تا روی شاه‌پرهای ثانویه امتداد نمی‌یابد). همچنین بر خلاف «سنگ چشم بزرگ دشتی»، شاه‌پرهای ثانویه رگهٔ سفید ندارند و نوک آنها نیز سفید نیست. سه جفت پر مرکزی دم سیاه هستند، جفت چهارم در انتها سیاه و جفت‌های پنجم و ششم کاملاً سفید هستند. چانه و گونه‌ها سفید و زیرتنه یکنواخت صورتی کم‌رنگ دیده می‌شود. منقار سیاه و پاها قهوه‌ای هستند.

پرندهٔ ماده شبیه به نر است، ولی نقاب صورت به رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ دیده می‌شود و تا پیشانی گسترش نمی‌یابد. روتنه خاکستری کم‌رنگ و زیرتنه مایل به سفید است. پرندهٔ نابالغ تا حدی شبیه به پرندهٔ مادهٔ بالغ است، ولی تارک سر و دمگاه قهوه‌ای مایل به خاکستری همراه با رگه‌های ظریف دیده می‌شود. روتنه خاکستری است و به واسطهٔ رگه‌های هلالی‌شکل به رنگ قهوه‌ای تیره، طرح فلس‌دار ایجاد می‌کند. نقاب صورت به لکهٔ تیره‌ای در اطراف چشم‌ها محدود می‌شود. زیرتنه سفید نخودی و نوارهای خاکستری رنگ در دو طرف سینه و پهلوها دارد. همچنین منقار روشنتری دارد.

ویژگی‌های زیستی:
این پرنده دشت‌های باز با درختان و بوته‌های پراکنده و کشتزارهای وسیع با تک درختانی درون و حاشیهٔ آنها را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و اغلب روی شاخه‌های خشک درختان در حاشیهٔ جاده‌ها دیده می‌شود. قلمروطلب است و اغلب به تنهایی یا جفت‌های پراکنده دیده می‌شود. پرواز آن سریع، قدرتمند و مستقیم است. این پرنده بیشتر از حشرات، به ویژه سوسک‌ها تغذیه می‌کند و برای شکار آنها از روی بوته‌ها یا شاخه‌های درختان به چابکی و با جهشی سریع به طعمهٔ مورد نظر بر روی زمین حمله می‌برد.

جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری این پرنده از اوایل اردیبهشت و در دسته‌های پراکنده (گاهی به تنهایی) و با تشکیل قلمرو آغاز می‌شود. آشیانه‌های این پرنده کاسه‌ای مستحکم از ساقه‌ها، شاخه‌ها و ریشک‌های گیاهان است که آن را روی درختان در ارتفاع مناسب از سطح زمین می‌سازد و درونش را با پر، پشم، مو و الیاف نرم گیاهی می‌پوشاند. معمولاً پنج تا شش تخم، گاهی سه تا هفت تخم نیمه‌بیضی، بیضی کوتاه و به ندرت بیضی بلند، صیقلی، به رنگ سبز مایل به آبی یا سبز کم‌رنگ و به ندرت نخودی یا کرم‌رنگ با خال‌ها و لکه‌های زیتونی یا زیتونی قهوه‌ای و به ابعاد 25.1 × 18.2 میلی‌متر می‌گذارد. دورهٔ تفریخ تخم‌ها 15 تا 16 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد عریان، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. پرورش جوجه‌ها 16 تا 18 روز طول می‌کشد.

پراکندگی و فراوانی:
این پرنده تابستان‌گذرانی معمول در نواحی مرتفع شمال‌غرب تا جنوب‌غرب، شمال خراسان و زاگرس تا منطقهٔ سمیرم در استان اصفهان و ارتفاعات استان کرمان است. همچنین به صورت معمول و گسترده مهاجر عبوری بهاره و پاییزه در اغلب مناطق کشور به ویژه نواحی شمالی و غربی مشاهده می‌شود.

وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.