پستانداران سمیرم (36)
خفاش لب کوتاه (خفاش پی پیسترل)
نام علمی: Pipistrellus pipistrellus
نام انگلیسی: Common Pipistrelle
ویژگیهای ظاهری :
طول سر و بدن خفاش پی پیسترل 36 تا 51 میلیمتر، طول ساعد 28 تا 34 میلیمتر، طول دم 23 تا 36 میلیمتر و وزن 4 تا 8 گرم است. خفاشی کوچک با صورت و گوش‌های قهوهای تیره تا سیاه است که با موهای خرمایی تا قهوهای تیره در پشت و خاکستری قهوهای در سطح شکمی تضاد دارد. فاقد شیار بین سوراخ‌های بینی است. طول گوشک تقریبا نصف طول گوش، کمی خمیده به جلو با نوک گرد. فاقد مو روی پرده دم است. طول انگشت پنجم کمتر از 42 میلیمتر. طول مهمیز نزدیک به یک سوم پرده میان‌رانی. دارای لوب پس‌مهمیزی آشکار. رنگ آلت تناسلی نر خاکستری و حشفه آن در وسط دارای یک نوار کمرنگ. نخستین دندان پیش بالا 2 دندانه‌ای. دومین دندان پیش بالا تقریبا به بلندی دندانه دوم دندان پیش نخست است. نخستین پیش آسیای آرواره بالا کوچک و تا حدی زیر دندان پیش پنهان است.
ویژگیهای زیستی :
گونه خفاش پی پیسترل در پرواز چابک و نامنظم است. در اواخر غروب شروع به پرواز میکند. ماده‌ها در طول شب فقط 1 پرواز (به مدت 4 ساعت) انجام می‌دهند ولی زمانی که بچه دارند یک بار در غروب و یک بار در نزدیک صبح پرواز میکنند. به صورت کلنی زندگی میکنند و معمولاً در اواخر پاییز به خواب زمستانی فرو می‌روند و در بیشتر مناطق مهاجرت ندارد.
از انواع حشرات گوناگون همچون دوبالان، پولک‌بالان و نیم‌بالان تغذیه میکند. معمولاً حشرات را در حال پرواز شکار نموده و می‌خورد.از اردیبهشت تا مرداد تا 300 فرد (ماده‌ها و تعدادی نر تازه بالغ) برای تشکیل کلنی‌های زایمان گرد هم می‌آیند. هر کلنی در این دوره ممکن است از چند خوابگاه استفاده کند. در پاییز نرها قلمرو جفتگیری ایجاد میکنند و در آن برای جلب توجه ماده‌ها و تشکیل یک حرم کوچک پروازهای نمایشی انجام می‌دهند و آواهای جفتگیری سر می‌دهند. بیشترین انرژی آواهای پژواک جایابی در فرکانس 44 تا 48 کیلوهرتز است. در 15 ماهگی به بلوغ میرسد و پس از 51 تا 53 روز آبستنی 1 تا 2 نوزاد به دنیا می‌آورد.طول عمر پی پیسترل در طبیعت به 16 سال میرسد.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی :
گونه خفاش پی پیسترل در زیستگاههای گوناگونی همچون درخت‌زارهای باز و حاشیه درخت‌زارها، تالاب‌ها، بوته‌زارهای مدیترانه‌ای، مناطق نیمه‌بیابانی، مزارع کشاورزی، باغ‌های روستایی و مناطق شهری خوراک‌جویی میکند. تابستان‌ها عمدتا در ساختمان‌ها و درختان می‌خوابد. زمستان‌ها درون درز دیوارها، شکاف سنگ‌ها و غارها و احتمالا سوراخ درختان می‌خوابد. تا ارتفاع 2,000 متر از سطح دریا رکورد شده است. در ایران بسیار فراوان است و تاکنون از استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، زنجان، کرمانشاه، لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، فارس، هرمزگان، کرمان و یزد گزارش شده است.
وضعیت حفاظتی :
گونه خفاش پی پیسترل دارای پراکندگی وسیع و فراوان است و فعلا شواهدی از افت قابل توجه جمعیت آن وجود ندارد. به همین دلیل در فهرست سرخ IUCN در طبقه کمترین نگرانی (LC) قرار دارد. کلنی‌های بزرگ آن در خانه‌های مسکونی در نتیجه سمپاشی یا نوسازی تخریب میشود. ورود فاضلاب به رودخانه‌ها روی آن تاثیر منفی دارد. در بسیاری از کشورها بر اساس قوانین ملی و بین‌المللی حمایت شده است.
خفاش بال سفید (خفاش پی پیسترل کول)
نام علمی: Pipistrellus kuhlii
نام انگلیسی: Kuhl’s Pipistrelle
ویژگیهای ظاهری :
طول سر و بدن 39 تا 55 میلیمتر، طول ساعد 30 تا 36 میلیمتر، طول دم 30 تا 45 میلیمتر و وزن 5 تا 10 گرم است. خفاشی کوچک جثه اما اندکی بزرگتر از P.pipistrellus. موهای پشتی دو رنگ هستند و معمولا بن موها تیره اما نوکشان روشن‌تر و قهوهای مایل به زرد است، هرچند رنگ بعضی افراد در مجموع تیره‌تر است. لبه آزاد پرده‌های بال و دم، به ویژه بین انگشت پنجم و کف پا، حاشیه سفیدی با عرض متغیر وجود دارد که ممکن است در بعضی نمونه‌های تیره‌تر وجود نداشته باشد. گوش‌ها کوچک و دارای 5 چین پوستی هستند. نوک گوشک گرد است اما پهن‌تر از تنه آن نیست. نخستین دندان پیش بالا تنها 1 دندانه دارد و دومین دندان پیش بالا بسیار کوچک است. نخستین دندان پیش‌آسیای آرواره بالا بسیار کوچک و خارج از ردیف دندانی و متمایل به داخل دهان است، از این رو از نمای بیرونی دیده نمی‌شود.
ویژگیهای زیستی:
گونه خفاش بال سفید خیلی زود و پیش از غروب از خوابگاه خارج میشود و گاهی در روشنایی روز نیز دیده میشود. معمولاً در ارتفاع 2 تا 7 متر و گاهی در ارتفاع بیشتری (حدود 14 متر) پرواز میکند. اغلب با پرستوها در حال شکار دیده میشود. در پرواز سریع و چابک و قدرت مانور آن بسیار زیاد است. بیشترین انرژی آواهای پژواک جایابی در فرکانس 36 تا 42 کیلوهرتز است. اغلب در اطراف چراغ‌های تیر برق و در نواحی شهری شکار میکند. در فصل زمستان به خواب زمستانی فرو می‌رود. گاهی اوقات برای پیدا کردن مکان مناسب جهت زمستان خوابی مهاجرت میکند اما در حالت کلی ساکن است و مهاجرت نمی‌کند. از آب‌های راکد می‌نوشد و مانند پرستو، نوشیدن آب در حال پرواز انجام میگیرد. از دوبالان کوچک، پولک‌بالان، بال‌موداران و نیم‌بالان و همچنین قاب‌بالان کوچک تغذیه میکند.جفتگیری در فصل پاییز شروع میشود. دارای تاخیر باروری است. مدت آبستنی بستگی به درجه حرارت محیط دارد و بین 50 تا 60 روز است. در اوایل خرداد 1 تا 2 نوزاد به دنیا می‌آورد. بچه‌ها تا 50 روزگی وابسته به مادرند و در 1 سالگی بالغ می‌شوند. برای تشکیل کلنی‌های زایمان تا 100 خفاش ماده یا گاهی بیشتر گرد هم می‌آیند.
طول عمر خفاش کول در طبیعت به 8 سال میرسد.
خفاش نعل اسبی بزرگ
نام علمی: Rhinolophus ferrumequinum
نام انگلیسی: Greater Horseshoe Bat
ویژگیهای ظاهری :طول بدن این گونه از خفاش‌های ایران 54 تا 71 میلیمتر، طول ساعد 51 تا 61 میلیمتر، طول دم 31 تا 44 میلیمتر و وزن 13 تا 34 گرم است. بزرگترین خفاش نعل اسبی است. نعل اسب نسبتا باریک است و کل پوزه را نمی‌پوشاند. زین نسبتا کوچک و در وسط فشرده، در پایین عریض و در بالا باریک است. زائده ارتباطی پایین نوک‌تیز و زائده ارتباطی بالا بلند و گرد. نوک نیشتر عموما بلند و کشیده. استخوان سوم کف دست به طور شاخصی کوتاه است. در زیرگونه همنام گوش‌ها و پرده‌ها، خاکستری – قهوهای روشن و افراد نابالغ به طور متمایزی خاکستری‌تر هستند. رنگ بدن زیرگونه R.f.irani که در مناطق خشک‌تر یافت میشود روشن‌تر است. در پشت حنایی روشن، بن موها خاکی رنگ‌پریده و نوک آنها تیره‌تر و مایل به حنایی. شکم و سینه خاکی روشن. هنگام رخوت خود را به طور کامل در پرده‌های بال می‌پیچد.
ویژگیهای زیستی:گونه خفاش نعل اسبی بزرگ اوایل شب در ارتفاع پایین (20 سانتیمتر تا 6 متر) شروع به پرواز میکند. پرواز، شبیه پروانه و بدون صدا انجام میگیرد. معمولاً به صورت کلنی زندگی میکنند. پرواز کند به شیوه بال‌بال‌زنی با قدرت مانور بالا است. در نواحی شمالی ایران زمستان‌خوابی از اوایل مهر آغاز میشود در فصل زمستان به طور دسته‌جمعی با رعایت فاصله‌ای که مزاحم هم نباشند، بال‌ها را دور هم می‌پیچانند و به حالت آویزان به خواب زمستانی فرو می‌روند. گاهی اوقات در روزهای گرم زمستان از خواب بیدار می‌شوند و برای تغذیه به بیرون غار می‌آیند. اما در بخش‌های جنوبی گستره پراکندگیاش در تمام طول سال فعال است. ساکن است و طولانی‌ترین جابه‌جایی ثبت شده در آن 180 کیلومتر است.
هنگام فعالیت شبانه بیش از 5 کیلومتر از خوابگاه دور نمی‌شود. از بیدهای درشت‌تر، سوسک‌های خانواده Scarabaiedae و سوسک‌های سرگین‌گردان، بال‌توری‌ها، نازک‌بالان، عنکبوت و ملخ تغذیه میکند. طعمه‌هایش را در ارتفاع پایین یا با نشستن در بلندی و انتظار شکار میکند.
در خفاش‌هایی که خواب زمستانی دارند، جفتگیری در پاییز شروع میشود و پس از وقفه‌ای که به علت خواب زمستانی به وجود می‌آید تا اوایل بهار ادامه دارد. رهاسازی تخمک در اوایل بهار صورت میگیرد و بلافاصله آبستنی شروع میشود. پس از 72 روز آبستنی در خرداد و تیر 1 نوزاد به دنیا می‌آورد. نوزاد در موقع تولد کور است و به مدت 3 تا 7 روز به مادر می‌چسبد. چشم‌ها پس از 7 روز باز میشود. در 1 ماهگی قادر به پرواز است. نرها در 2 سالگی و ماده‌ها در 3 سالگی بالغ می‌شوند. طول عمر آن در طبیعت تا بیش از 30 سال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی :
گونه خفاش نعل اسبی بزرگ در مراتع، درخت‌زارهای خزان‌دار معتدل، بوته‌زارها و درخت‌زارهای مدیترانه‌ای و نیمه‌مدیترانه‌ای خوراک‌جویی میکند. گونه‌ای از خفاش‌های غارزی است و خوابگاه‌های تابستانی آن در زیستگاههای زیرزمینی طبیعی و مصنوعی گرم مانند غارها و قنات‌ها قرار دارد. در مناطق شمالی گستره پراکندگیاش از زیرشیروانی هم استفاده میکند. برای زمستان‌خوابی معمولا به غارهای بزرگ می‌رود. فاصله میان خوابگاه‌های تابستانی و زمستانی معمولا 20 تا 30 کیلومتر است. تا ارتفاع 3,500 متر از سطح دریا گزارش شده است. در ایران نسبتا فراوان است و تاکنون از استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی، مازندران، گیلان، قزوین، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کرمانشاه، کردستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، فارس، کرمان، مرکزی، زنجان و بوشهر گزارش شده است.
وضعیت حفاظتی :
اگرچه جمعیت گونه خفاش نعل اسبی بزرگ در برخی مناطق رو به کاهش گذاشته اما در مجموع گستره پراکندگی وسیعی دارد، فراوان است و جمعیت آن در بسیاری از مناطق پایدار است. از این رو در فهرست سرخ IUCN در طبقه کمترین نگرانی (LC) قرار دارد. مهمترین عوامل تهدید عبارتند از قطعه قطعه شدن زیستگاه، تغییر کاربری زیستگاه در جنگل‌های خزان‌پذیر و نواحی کشاورزی، کمبود حشرات ناشی از کاربرد آفت‌کش، مزاحمت انسانی و کاهش تعداد مکان‌های مناسب برای خوابگاه.
همستر دم دراز زاگرسی
نام علمی: Calomyscus bailwardi
نام انگلیسی: Zagros Mountain Calomyscus
ویژگیهای ظاهری:طول سر و بدن 70 تا 92 میلیمتر، طول دم 82 تا 100 میلیمتر، طول کف پای عقب 20 تا 23 میلیمتر، طول گوش 19 تا 26 میلیمتر و وزن 10 تا 24 گرم است. جثه كوچک، گوش‌های بلند و دم دراز منگوله‌داری دارد. پوزه پهن نبوده و گرد است. چشم‌های درشتی دارد. پاهای عقب ظریف و دارای 5 انگشت است. کف پاها به استثنای قسمتی از پاشنه که موهای سفید دارد، برهنه است. رنگ موهای پشت بدن حنایی مایل به نارنجی بوده و روی کمر به دلیل وجود موهای پراکنده سیاه رنگ، تیره‌تر به نظر میرسد. سطح شکمی بدن تا زیر گونه‌ها و زیر چشم‌ها یکدست سفید و حدفاصل رنگ پشت و زیر بدن کاملا مشخص است. گوش‌های خیلی بلند، برهنه و قهوهای کمرنگ دارد که موهای خیلی پراکنده‌ای روی آن دیده میشود. لکه سفید رنگ کوچکی بالای قائده لبه جلویی گوش‌ها وجود دارد. روی دست و پا سفید و سطح شکمی دم سفید خالص و روی دم به رنگ پشت بدن است.
ویژگیهای زیستی:گونه هامستر دم دراز زاگرسی در تابستان شبگرد است ولی در پاییز و زمستان روزها هم دیده میشود. بیشتر به صورت اجتماعی زندگی میکند. در همه فصول سال حتی در شب‌های بسیار سرد و طوفانی نیز فعال است. لانه‌ها بیشتر در شکاف صخره‌ها و زیر تخته سنگ‌ها ساخته میشود. معمولا بقایای مواد غذایی در اطراف لانه دیده میشود. از مواد گیاهی مانند دانه، برگ و گل و مواد حیوانی مانند حشرات تغذیه میکند. جفتگیری در اوایل بهار صورت میگیرد، ماده لانه‌ای از الیاف گیاهی و گاهی مخلوط با پشم گوسفند را در بین صخره‌ها می‌سازد و 3 تا 5 بچه می‌زاید، بچه‌ها در زمان تولید کور و بی مو هستند. چشم‌ها پس از 13 روز باز می‌شوند. تعداد زایمان 1 تا 2 بار در سال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: کوهستان های مرتفع و صخره های متلاشی شده واقع در مناطق بیابانی و استپی زیستگاه این گونه است. از مناطق مرطوب دوری میکند. تاکنون حضور این گونه از رشته کوه زاگرس در استان های کردستان، ایلام، لرستان، فارس، غرب اصفهان، شمال خوزستان، کرمان و هرمزگان گزارش شده است. از فراوانی به نسبت مناسبی برخوردار است.
وضعیت حفاظتی: به دلیل پراکندگی نسبتا وسیع و زیستگاههای کمتر آسیب دیده، در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد.
دوپای ویلیامز
نام علمی: Allactaga williamsi
نام انگلیسی: Williams’s jerboa
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 107تا 150میلیمتر، طول دم 185تا 255میلیمتر، طول کف پای عقب 53تا 74میلیمتر، طول گوش 31تا 59میلیمتر و وزن 53تا 142گرم است. بزرگترین گونه جنس Allactaga در ایران است. سر به نسبت بزرگ و گرد، گوش ها بزرگ و بیضی شکل و چشم ها درشت هستند. رنگ موهای پشت بدن قهوهای تیره تا زرد حنایی، روی کمر تیره، پهلوها حنایی و پایین بدن کاملا سفید رنگ است. مرز میان موهای ً پشتی و شکمی تقریبا متمایز است. دم بزرگتر از طول سر و بدن ( 160درصد سر و بدن) و سه رنگ است. قسمت قاعده ای زرد اخرایی، دسته موهای انتهایی سیاه و نوك دم سفید رنگ است. گاهی اوقات قبل از دسته موهای انتهایی یک دسته موی نارنجی رنگ دیده میشود. پاها دارای پنج انگشت و کف پا برهنه است.
ویژگی های زیستی: شبگرد است. روز را در لانه هایی به طول 100تا 160سانتیمتر به سر می برد. عمق اتاقک های لانه از سطح زمین 29تا 55سانتیمتر است. لانه معمولا یک سوراخ دارد و داخل آن با مواد نرمی مانند پشم و مو پوشانده می شود. دوبار در سال تولیدمثل می کند و در هر زایمان 3تا 6شش نوزاد به دنیا می آورد. هنگام تولد بچه ها دارای دم و پاهای کوتاه هستند ولی بعد از 12روز دم بلند شده و طول آن از طول سر و بدن بیشتر می شود. رژیم غذایی با توجه به فصل تغییر میکند. در فصل بهار از حشرات و لارو آنها و در سایر فصول از مواد گیاهی تغذیه می کند. حدود دوماه در زمستان به خواب زمستانی می رود و برای این دوره، ذخیره غذایی انبار نمی کند. تابستان خوابی در این گونه مشاهده نشده است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: بر خلاف سایر دوپاها که در دشت ها مشاهده می شوند، در زیستگاه های استپی و سنگلاخی با پوشش گیاهی تنک، در مناطق کوهستانی رشته کوه های البرز و زاگرس تا ارتفاع 2500متر بالاتر از سطح دریا زندگی می کند. بیشتر در زمین های شیب دار و نزدیک تپه ها و به ندرت در اراضی کشاورزی مشاهده می شود. تاکنون از استان های آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، همدان، کرمانشاه، کردستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، قزوین و خراسان رضوی گزارش شده است. احتمالا پراکندگی گسترده تری در مناطق کوهستانی شمال شرقی و البرز دارد.
وضعیت حفاظتی: به دلیل جمعیت زیاد، پراکندگی وسیع و زیستگاه های استپی وسیع در کل محدوده پراکندگیاش، در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد.
همستر خاکستری(کیسه دهان خاکستری)(مهاجر)
نام علمی: Cricetulus migratorius
نام انگلیسی: Grey Dwarf Hamster
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 85تا 115میلیمتر، طول دم 20تا 35میلیمتر، طول کف پای عقب 14تا 19میلیمتر، طول گوش 15تا 20میلیمتر و وزن حدود 35گرم است. جثه ای کوچک دارد. صورت پهن و پوزه باریک است. شباهت زیادی به ول داشته ولی چشم ها و گوش ها بزرگتر است. رنگ موهای پشت خاکستری تیره و زیر بدن سفید است. رنگ پشت و زیر بدن مرز مشخص دارد. دم بسیار کوتاه و حدود یک چهارم طول بدن بوده و به طور کامل از موهای کرم رنگ پوشیده شده است ولی در انتهای دم دسته موهای انتهایی تشکیل نمی شود. گوش ها به نسبت بزرگ هستند و در صورت خم شدن به جلو به چشم ها می رسند. لاله گوش بیضی شکل و خاکستری بوده و در سطح پشتی آن موهای ظریف و کوتاهی روییده است.
ویژگیهای زیستی: شبگرد است ولی گاهی در طول روز هم دیده میشود. جوندهای انفرادی است و لانه را در زیر زمین می سازد. این لانه چندین راه خروجی و بخش هایی برای زایمان و انبار غذا دارد. زمستان ها در مناطق سردسیر به خواب می رود. از مواد گیاهی و حشرات تغذیه میکند. برای ذخیره زمستانی مقدار زیادی مواد غذایی را به وسیله کیسه دهانی به لانه حمل میکند. 3تا 4بار در سال تولیدمثل می کند. طول دوران آبستنی 17تا 22روز است و بین 2تا 11بچه برهنه و با چشمان بسته می زاید.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در مناطق مختلفی مانند نواحی کوهستانی و صخرهای، علفزارها، زمین های زراعی و باغ های میوه واقع در زیستگاه های جنگلی، استپی، نیمه بیابانی و گاهی در مناطق مسکونی زندگی می کند. در ایران حضور این گونه به غیر از مناطق بیابانی و سواحل خلیج فارس و دریای عمان از اکثر مناطق گزارش شده است.
وضعیت حفاظتی: به دلیل گستره وسیع پراکندگی و نداشتن تهدیدی خاص در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد.
جربیل هندی
نام علمی: Tatera indica
نام انگلیسی: Indian Gerbil
ویژگی های ظاهری: طول بدن 125تا 190میلیمتر، طول دم 145تا 205میلیمتر، طول کف پای عقب 20تا 38میلیمتر، طول گوش 36تا 20میلیمتر و وزن 100تا 225گرم است. جثه به نسبت بزرگ و رت مانند است. دم ضخیم و پرمو است و معمولا از طول سر و تنه بلندتر است. در انتهای دم موها بلندتر شده و تشکیل دسته موی انتهایی کوچکی را می دهد. رنگ سطح پشتی بدن قهوه ای روشن همراه با سایه ای سیاه است. رنگ زیر بدن سفید و در پهلوها حدفاصل رنگ پشت و زیر بدن کاملا مشخص است. برخلاف بیشتر پستانداران رنگ موهای پشت و زیر دم همرنگ پشت بدن و رنگ پهلوهای دم روشن است. دست و پاهایی بلند دارد که کف آنها بدون مو است. گوش هایی بزرگ با انتهای گرد دارد.
ویژگی های زیستی:شبگرد و اجتماعی است. لانه ها در عمق یک متری سطح زمین قرار داشته و چندین راه ورودی دارد. در موقع احساس خطر با جست های بسیار بلند که ممکن است به سه و نیم متر برسد می دود. همه چیزخوار است و از دانه و برگ گیاهان و حشرات تغذیه می کند. همنوع خواری در بین افراد نگهداری شده در اسارت دیده می شود. در سراسر سال قادر به جفتگیری و تولیدمثل است. مدت آبستنی حدود 4هفته و تعداد بچه ها در هر زایمان 4تا 5عدد است. 25روز شیر می خورند و در 10تا 16هفتگی می توانند تولیدمثل کنند. طول عمر حدود 7سال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در زیستگاه های استپی و بیابانی اکثر مناطق شرقی، مرکزی، جنوبی و جزیره قشم با جمعیت زیاد مشاهده می شود. اغلب در نزدیکی کشتزارها به خصوص نخلستان ها و مناطق مسکونی زندگی می کند. پراکندگی این گونه زیر مرز یخبندان است.
وضعیت حفاظتی: به دلیل پراکندگی وسیع و جمعیت زیاد آن در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد.
ول آبزی
نام علمی: Arvicola amphibius
نام انگلیسی: Eurasian Water Vole
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 146تا 186میلیمتر، طول دم 100تا 136میلیمتر، طول کف پای عقب 30تا 33میلیمتر، طول گوش 15تا 17میلیمتر، وزن حدود 80تا 200گرم و بزرگترین ول ایران است. سر بزرگ، پوزه پهن و کوتاه، چشم ها کوچک و گوش ها کوتاه و پنهان در میان موها است. رنگ پشت بدن قهوه ای تیره مخلوط با نارنجی و خاکستری و روی کمر رنگ تیره تر و مایل به سیاه است. رنگ موهای زیر بدن خاکستری بوده و گاهی سایها ی از زرد نارنجی در بعضی از قسمت های زیر بدن دیده می شود. مرز مشخصی بین رنگ تیره پشت و خاکستری زیر بدن ً وجود ندارد. دم به نسبت بلند و تقریبا به اندازه نصف طول سر و بدن است. روی دم موهای کوتاهی روییده است و فلسهای غضروفی از زیر موها نمایان هستند. کف دست و پا برهنه است. دندان های پیشین زرد متمایل به نارنجی بوده و دندان های آسیا همانند دندان های پیشین رشد دائمی دارند.
ویژگی های زیستی: روزها به ویژه صبح زود و عصر ها فعال است. ورودی لانه غالبا بالای سطح آب قرار داشته و چندین راهروی زیر زمینی دارد. این راهروها به لانه که سطح آن به وسیله علف های خشک مفروش است منتهی میشود. طول راهروها گاهی به 40متر میرسد. انبار ذخیره غذا مجاور لانه قرار دارد. شناگر ماهری است و هنگام خطر به داخل آب شیرجه میزند. قادر است به مدت 5/1دقیقه در عمق دو تا سه متری زیر آب شنا کند. دارای غدد تولید بو است و قلمرو خود را با آنها علامتگذاری می کند. از برگ، گل، پیاز گیاهان، پوست و ریشه درختان و گاهی نیز از حشرات کوچک آبزی و حلزون تغدیه می کند. جفتگیری از اواسط بهار تا اواسط پاییز صورت میگیرد. 2تا 5بار در سال تولیدمثل می کند. طول دوره بارداری 20تا 22روز است و در هر زایمان 4تا 6بچه بی مو و با چشمانی بسته می زاید. حداکثر طول عمر در اسارت 5سال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی:بعضی جمعیت ها آبزی هستند و در اطراف رودخانه ها، نهرها و تالاب هایی که دارای پوشش گیاهی متراکم هستند زندگی میکنند. بعضی جمعیت ها نیز خشک زی هستند و در چمن زارها و اراضی کشاورزی مشاهده می شوند. تاکنون از استان های تهران، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان، کردستان، کرمانشاه، لرستان، همدان، مرکزی و اصفهان گزارش شده است.
وضعیت حفاظتی: ول آبزی دارای جمعیت های پایدار و پراکندگی وسیعی است و به همین دلیل در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد. در بعضی مناطق نیز به عنوان آفت محصولات کشاورزی شناخته می شود.
پایکا(خرگوش موش)
نام علمی: Ochotona rufescens
نام انگلیسی: Afghan Pika
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 160تا 180میلیمتر، طول دم 15میلیمتر، طول کف پای عقب 29تا 33میلیمتر، طول گوش 17تا 21میلیمتر و میانگین وزن 150گرم است. جثه متوسط است و شباهت زیادی به موش های بزرگ دارد. نر و ماده هم شکل اند. دم بسیار کوتاه و ً تقریبا از بین رفته است و فقط بخش بسیار کوچکی از آن باقی مانده که در میان موها پنهان است. پاهای عقب مانند خرگوش ها زیاد بلند نیست و با دستها اختلاف چندانی ندارد. پوزه کوتاه است و در اطراف آن سبیل های سیاه و سفیدی روییده است که تا 5سانتیمتر طول دارد. رنگ بدن متناسب با رنگ محیط، از خاکستری مخلوط با قهوه ای روشن تا خاکستری مخلوط با قرمز حنایی متغیر است. پهلوهای بدن به تدریج کم رنگ شده و با رنگ زیر بدن که مخلوطی از زرد خاکستری است یکی می شود. حدفاصل رنگ پشت و زیر بدن مشخص نیست.
ویژگیهای زیستی: روزگرد است. اغلب به صورت گروهی منطقه وسیعی را تحت پوشش قرار می دهند. اگرچه در مناطق سردسیر زندگی می کند ولی خواب زمستانی ندارد. مواد گیاهی فراوانی را ذخیره می کند و زمستان در زیر برف از آنها تغذیه می کند. لانه خود را در میان شکاف سنگ ها و یا سنگ چین های اطراف باغ ها می سازد. معمولا در حال جمع آوری علوفه و مواد گیاهی دیده می شود. در اطراف لانه معمولا علوفه زیادی جمع آوری میکند که ارتفاع آن گاهی به نیم متر می رسد. از لانه فاصله چندانی نمی گیرد و در نزدیکی ورودی لانه خود می نشیند. گیاهخوار است و از برگ و شاخه گیاهان تغذیه می کند. در سال چندین بار جفتگیری می کند. طول مدت بارداری حدود 40روز است و 4تا 8نوزاد(معمولا 6نوزاد) کور و بی مو به دنیا می آورد. بچه ها بین 2تا 3هفته شیر می خورند و از حدود 3ماهگی قادر به جفتگیری و تولیدمثل هستند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی:در بوته زارها و علفزارهای اکثر مناطق کوهستانی استان های خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، مازندران، گلستان، اصفهان، سمنان، تهران، فارس، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، مرکزی، همدان، چهارمحال و بختیاری، لرستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی وجود دارد. در ارتفاع بالاتر از 3000متر نیز دیده می شود. گونه ای فراوان است اما نوسانات شدید جمعیتی دارد.
وضعیت حفاظتی: به دلیل پراکندگی وسیع در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد. در سال های اخیر به علت کاهش طعمه خواران طبیعی جمعیت این گونه در بعضی مناطق کوهستانی رو به افزایش بوده و در برخی مناطق به صورت آفت درآمده است.
کفتار
نام علمی: Hyaena hyaena
نام انگلیسی: Striped Hyena
ویژگی های ظاهری:طول سر و بدن 112تا 184سانتیمتر، طول دم 25تا 47سانتیمتر، ارتفاع بدن 60تا 94سانتیمتر و وزن 25تا 55کیلوگرم است. نر و ماده کاملا هم شکل هستند. سر و آرواره بزرگ و دندان های بسیار محکمی دارد چنانکه استخوان ران الاغ را می تواند خردکند. گوش ها بزرگ و پهن هستند. گردن خمیده به سمت پایین، دست ها بلندتر و قوی تر از پاها و دم متوسط با موهای بلند است. یال بلند و به نسبت پر مویي از پشت گردن تا دم کشیده شده است که هنگام تهدید و نزاع بلند شده و جثه اي بزرگتر به آن مي بخشد. موهای بدن به رنگ سفید مایل به کرم تا خاکستری روشن با نوارهای سیاه تا قهوه ای مایل به سیاه است. پوزه و اطراف چشم ها تیره و لکه سیاهی زیر گردن دیده می شود. در زمستان موهای ناحیه پشت بلند و انبوه و خاکستری رنگ است. پنجه رو است و پاهای جلو و عقب هر یک 4انگشت دارند. هنگام حرکت دست و پاي هر طرف از بدن را با هم حرکت مي دهد.
ویژگی های زیستی: به صورت انفرادی دیده می شود. ولی کفتار مادر و توله هاي سال قبل گروهي را براي پرورش توله هاي جدید تشکیل مي دهند. شبگرد است و با نزدیک شدن غروب فعالیت خود را آغاز می کند و دوباره با روشن شدن هوا به لانه خودکه در شکاف های طبیعی یا انسان ساخت است باز می گردد. از مشخصات لانه کفتارها وجود بقایاي استخوان، شاخ و موي جانوراني است که توسط کفتار به این مکان آورده شده اند. لانه ها ممکن است چندین ورودي داشته باشند. ً عمدتا لاشه خوار است ولی از تخم پرندگان و لاكپشت ها، پستانداران و خزندگان کوچک، حشرات و میوه ها نیز تغذیه میکند. به کمک پوزه کشیده و حس بویایی قوی می تواند بوی لاشه ها را از فواصل چند کیلومتری تشخیص دهد. جفتگیری در تمام سال امکانپذیر است. دوره بارداری 90 تا 92روز به طول میانجامد و 1تا 5معمولا 2تا 3 نوزاد با وزن تقریبی 700گرم به دنیا می آورد. نوزادان پس از 5تا 8روز چشم باز می کنند و 5/2تا 3ماه از شیر مادر تغذیه می کنند. در 2تا 3سالگی بالغ می شوند و در اسارت تا 24سال عمر می کنند. جانور ساکتي است و به ندرت از آن صدایي شنیده مي شود. در هنگام تهدید صدایي شبیه به خرخر همراه با ناله از آنها شنیده مي شود.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در زیستگاه های مختلفی از جمله بیابان، استپ و کوهستان یافت می شود و در اکثر مناطق کشور به جز شمال و شمال غرب ایران با فراوانی اندکی یافت می شود.
وضعیت حفاظتی: در طبقه نزدیک به تهدیدNT فهرست سرخ IUCN قرار دارد. همه ساله تعداد زیادی از کفتارها بواسطه شکارچیان، مردم بومی، تصادفات جاده ای و یا خوردن لاشه مسموم تلف می شوند. حفاظت از آنها نیازمند برنامه آموزشی و آگاهی رسانی به ویژه در جوامع روستایی است.
بیشتر...
سیاه گوش
نام علمی: Lynx lynx
نام انگلیسی: Eurasian Lynx
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 80تا 130سانتيمتر، طول دم 12تا 19سانتيمتر، ارتفاع بدن 50تا 75سانتيمتر و وزن 11تا 29کیلوگرم است. نر و ماده هم شکل هستند. دست و پاهایی بلند دارد که کف آنها پهن و بزرگ است، به طوریکه حیوان را قادر می سازد تا در برف عمیق به سهولت حرکت کند. موهای بلند کف دست و پا (با نقش عایق بودن) در زمستان سازگاری دیگری برای این گربه سان است. رنگ بدن قهوه ای مایل به خاکستری و زیر بدن سفید چرك است. سطح بدن پوشیده از خال های کوچک و بزرگ است که گاهی روی کمر به صورت نوار دیده میشود. دم بسیارکوتاه و نوك آن سیاه است. در انتهای گوش نیز دسته موی سیاه رنگ مشخصی به طول 4 سانتيمتر دیده می شود.
ویژگی های زیستی: گونه ای مخفی کار و تکزی بوده و اوج فعالیت اوایل صبح و نزدیک غروب است. قلمرو هر نر معمولا قلمرو تعداد بیشتری ماده را در بر می گیرد. غذای عمده این جانور را سم داران کوچک تا متوسط جثه به خصوص شوکا و نابالغین مرال، کل و بز، قوچ و میش و گراز تشکیل می دهد. سم داران، به خصوص در زمستان که آسیب پذیری بیشتری دارند، طعمه های مهمی محسوب می شوند. در بهار و تابستان بیشتر از خرگوش، جوندگان کوچک، سنجاب ها و پرندگان تغذیه می کند. جفتگیری در زمستان انجام می شود و پس از 67تا 74روز دوره بارداری، 1تا 4توله به دنیا می آید. توله ها 250تا 430گرم وزن داشته و خال های روی بدن تا 11هفتگی به خوبی دیده نمی شود. آنها در سن 5تا 6ماهگی از شیر گرفته شده و حدوداً 10ماهگی از مادر مستقل می شوند. سن ماده در نخستین زادآوری 20تا 24ماه و سن نرها حدوداً 30ماه است. در طبیعت تا 17سال و در اسارت تا 25سال زندگی میکند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در زیستگاه های کوهستانی و جنگلی زندگی میکند و در مناطق شمالی، شمال غربی و غربی ایران منطبق بر رشته کوه های البرز و زاگرس با فراوانی کم حضور دارد.
وضعیت حفاظتی:در زمره گونه های درخطر انقراض سازمان حفاظت محیط زیست است.کاهش شدید جمعیت سم داران و نابودی زیستگاه از مهمترین عوامل تهدید کننده این گونه است.
در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN و پیوست II کنوانسیون CITES قرار دارد.
گزارش های زیادی از مشاهده سیاه گوش وجود ندارد و معمولا بیشتر آنها به شمال و شمال غرب کشور محدود می شوند. حفاظت از این گونه نیازمند برنامه ریزی جدی است.
گربه وحشی
نام علمی: Felis silvestris
نام انگلیسی: Wild Cat
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 50تا 80سانتيمتر، طول دم 25تا 35سانتيمتر، ارتفاع بدن 30تا 40سانتيمتر و وزن 3تا 6کیلوگرم است. دمی پر مو و بلند با نوك پهن و معمولا سیاه رنگ، پوزه کوتاه، چشم هاي درشت، گوش هاي بزرگ و مثلثي شکل و دست و پاي بلند و باریک دارد. رنگ بدن بسیار متغیر، از قهوه اي تا خاکستري است. اغلب گربه های وحشی ایران، روی بدن خال های مشخصی دارند. از اجداد گربه اهلي بوده و مي تواند با آن جفتگیري کند. جثه گربه وحشي بزرگتر و خال هاي روي بدن بیشتر است.
ویژگی های زیستی: به مناطق مرطوب علاقمند بوده، ولی در بیابان های خشک نیز قادر به بقاء است. معمولا تنها زندگی می کند و به طور عمده شب فعال و مخفی زی است. به طور عمده از جوندگان تغذیه کرده اما پرندگان، خزندگان، قورباغه ها و حشرات و حتی گاهی اوقات حیوانات اهلي کوچک مانند مرغ، خروس و به ندرت بره و بزغاله را نیز شکار می کند. معمولا در زمستان جفتگیری می کند و پس از 58تا 62روز، 2تا 4و به ندرت 8توله به دنیا می آورد. توله ها 80تا 120گرم وزن داشته و پس از 9تا 11روز چشمانشان باز می شود. تولهه ا در سن پایین، یعنی 5تا 10ماهگی از مادر مستقل شده و در 9تا 12ماهگی بالغ می شوند. در طبیعت 11و در اسارت تا 15سال عمر می کنند. طعمه خواران شناخته شده این گونه شامل گربه سانان بزرگ، عقاب طلایی و سگ های اهلی هستند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در انواع زیستگاه هاي جنگلي، کوهستاني، استپي، بیاباني، تپه ماهوري و حتی نزدیک مناطق مسکوني زندگی می کند. در تمام استان های کشور، به جز استان هاي شمالی کشور یافت می شود.
وضعیت حفاظتی: به احتمال زیاد تصادفات جاده ای مهمترین عامل کاهش جمعیت در ایران است. به نظر می رسد در حال حاضر آمیزش با گربه های اهلی، با سرعت چشمگیری کاهش خلوص ژنتیکی گربه های وحشی در بسیاری از مناطق پراکندگی آن، از جمله ایران را در پی داشته است. در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN و پیوست II کنوانسیون CITES قرار
دارد. به نظر می رسد که برخلاف سایر گربه سانان درحال حاضر به برنامه حفاظتی ویژه ای نیاز نداشته باشد.
قوچ و میش ارمنی
نام علمی: Ovis gmelini
نام انگلیسی: Armenian Wild Sheep
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 140سانتیمتر، ارتفاع بدن 80سانتیمتر و وزن 20 تا 65کیلوگرم است. ماده ها از نرها کوچکتر اند. شاخ نرها ازشاخ قوچ هاي اوریال کوتاه تر بوده و مقطع عرضی آنها کمي بیضی شکل است. بزرگترین شاخ، که خاستگاه آن آذربایجان غربی است و رکورد محسوب میشود، 89سانتیمتر است. شاخ نرها در یک سطح به طرف پشت و بالای گردن خمیده است. موهای سینه و زیر گلو زبر و کوتاه و به رنگ قهوه ای تا سیاه است. ماده ها اغلب بدون شاخ بوده یا شاخ های کوتاهی که کمي خمیده هستند دارند. در زمستان، قوچ هاي ارمني لکه سفید یا خاکستري زینی شکلی در ناحیه کمر دارند که در اصطلاح محلی به چنین قوچ هایي «آلاکمر»مي گویند.
ویژگی های زیستی: اغلب روزگرد هستند اما در برخي موارد در شب ها نیز فعالیت ميکنند. گیاهخوار و نشخوار کننده اند، حس بویایی و بینایی قوی دارند. به صورت اجتماعی زندگی کرده، ماده ها به همراه جوانترها در گله هایی جدا از دسته نرهاي بالغ زندگی می کنند. جفتگیری اواسط آذر ماه شروع میشود. در اواخر اردیبهشت معمولا 2بره به دنیا می آورند. اکثر ویژگیهای زیستی این گونه شبیه قوچ ومیش اوریال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در مناطق کوهستانی و تپه ماهوري شمال غرب تا رشته کوههای زاگرس و جنوب ایران پراکندگی دارد. به دلیل تخریب زیستگاه، شکار بی رویه، تله گذاری و نیز از بین رفتن و اشغال مسیرهای مهاجرت، نسل این جانور در بسیاري از مناطق در حال کاهش و یا نابود شده است. در حال حاضر بیشترین جمعیت قوچ و میش ارمنی در جزیره کبودان در دریاچه ارومیه و مناطق حفاظت شده انگوران، بیجار و هفتادقله مشاهده می شود.
وضعیت حفاظتی: قوچ ومیش ارمنی جزو گونه هاي حمایت شده سازمان حفاظت محیط زیست، در طبقه آسیبپذیر VU فهرست سرخ IUCN و در پیوست ІІکنوانسیون CITES قرار دارد.
خارپشت گوش بلند
نام علمی: Hemiechinus auritus
نام انگلیسی: Long-eared Hedgehog
ویژگی های ظاهری: طول سر و بدن 164تا 196میلیمتر، طول دم 14تا 25میلیمتر، طول کف پای عقب 28تا 36میلیمتر، طول گوش 31تا 42میلیمتر، طول خارها 15میلیمتر و وزن 110تا 330گرم است. گوش ها بسیار بزرگ و از خارهای پشت سر بلندتر است. برخلاف خارپشت برانت Paraechinus hypomelas قسمت لخت 8 شکل در بین خارهای بالای پیشانی دیده نمی شود. پوزه کشیده و نوک دار و دست و پای بلند دارد. رنگ موهای صورت قهوه ای روشن و زیر بدن و سطح بالایی دست ها و پاها سفید مایل به زرد کرم است. خارها گندمی رنگ اند و دو نوار تیره مایل به قهوه ای دارند. رنگ خارهای پشت و موهای زیر شکم در منطقه سیستان تیره است.
ویژگی های زیستی:شبگرد است اما زمانی که جنس ماده بچه ها را شیر می دهد به طور محدود در طی روز دیده می شود. تکزی است، سریع می دود و معمولا حالت تهاجمی ندارد. از حشرات، کرم ها، حلزون ها و همچنین جوندگان کوچک، مارمولک، مار و تخم پرندگان، لاشه حیوانات و گاهی هم از مواد گیاهی تغذیه می کند. همنوع خواری نیز در این خارپشت مشاهده شده است. در مناطق سردسیر زمستان خوابی و در مناطق بیابانی در زمان خشکسالی و کمبود غذا حالت رخوت دارد. لانه شامل یک نقب ساده 50سانتیمتری است که هم برای استراحت روزانه و هم برای زمستان خوابی استفاده میشود. جفتگیری در اردیبهشت ماه شروع می شود. طول دوره بارداری 35تا 42روز است و اغلب در ماه های تیر و مرداد 1تا 6معمولا 2تا 3بچه به دنیا می آورند. بچه ها 25تا 35میلیمتر طول دارند و چشم ها بعد از 21روز باز میشود. نوزادان در زمان تولد خارهایی به طول 2میلیمتر دارند که 5ساعت پس از تولد چهار برابر می شود. بیشینه طول عمر 6سال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی: در علفزارها و بوته زارهای حاشیه جنگل ها، مناطق استپی، مناطق نیمه بیابانی و علفزارهای خشک و نیز زمین های کشاورزی و باغ های میوه زندگی میکند. زیستگاه های استپی را ترجیح میدهد و تا ارتفاع 2500متر از سطح دریا دیده می شود. گونه فراوانی نیست و در استانهای کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، سمنان، گلستان، تهران، قزوین، اصفهان، مرکزی، کردستان، لرستان و خوزستان دیده می شود.
وضعیت حفاظتی: به دلیل پراکندگی وسیع و نداشتن تهدید مهمی در کل گستره پراکندگی، در طبقه کمترین نگرانیLC فهرست سرخ IUCN قرار دارد. اما این گونه نیازمند مطالعات تاکسونومیک است. تصادف در جاده ها مهمترین عامل تهدید کننده این گونه در ایران است.