اردک سر سفید
نام علمی: Oxyura leucocephala
نام انگلیسی: White-headed Duck
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین ۴۳ تا ۴۸ سانتیمتر و گستردگی بال‌ها بین ۶۲ تا ۷۰ سانتیمتر است. اردکی با اندازه متوسط، گردن کوتاه، منقار ضخیم، سر بزرگ و دم مستقیم که اغلب هنگام شنا آن را به صورت عمودی نگه می‌دارد. نر و ماده این پرنده تفاوت‌هایی دارند و تغییرات فصلی نیز در رنگ‌بندی آن‌ها مشاهده می‌شود.
در دوره جوجه‌آوری، پرنده نر بالغ با منقاری به رنگ آبی روشن، لکه‌ای سیاه در تارک سر، گردن سیاه، سینۀ بلوطی، روتنۀ قهوه‌ای مایل به خاکستری و دم قهوه‌ای از پرندۀ ماده قابل تشخیص است.
پرندۀ ماده بالغ در این دوره، منقاری به رنگ آبی مایل به خاکستری دارد. سر و پس سر قهوه‌ای تیره بوده، چانه، گلو و بخش پایینی گونه‌ها سفید است. نوار زیر چشمی باریک و نخودی مایل به سفید دارد. در دوره پرریزی، منقار در هر دو جنس خاکستری و پروبال کمرنگ‌تر است. پرندۀ نابالغ به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای مات دیده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده دریاچه‌های شور و شیرین کوچک و کم‌عمق با پوشش گیاهی حاشیه‌ای را به عنوان زیستگاه انتخاب می‌کند. معمولاً در دسته‌های ۲۰ تا ۳۰ تایی دیده می‌شود. پرنده به طور عمودی و درجا از سطح آب به پرواز درمی‌آید و پروازی پرصدا با بال‌زدن‌های سریع دارد. همچنین به سرعت در آب غوطه‌ور می‌شود.
این پرنده همه‌چیزخوار است و اغلب با فرو بردن سر و بدن به زیر آب از مواد گیاهی تغذیه می‌کند. جوجه‌آوری از اواسط اردیبهشت شروع شده و اغلب در پیكره‌های آبی لب شور با پوشش گیاهی انبوه و نیزارهای وسیع در حاشیه آغاز می‌شود.
پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌هایش را از توده‌ای از ساقه‌های نی و سایر مواد گیاهی می‌سازد که معمولاً بر روی نی‌ها یا دیگر گیاهان در آب قرار دارد. گاهی نیز آشیانۀ قدیمی دیگر پرندگان به ویژه چنگرها را ترمیم و استفاده می‌کند.
این پرنده معمولاً پنج تا دوازده تخم بیضی یا نیمه‌بیضی کوتاه، به رنگ سفید مات و به ابعاد ۶۶.۴ × ۵۰.۷ میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها ۲۵ تا ۲۷ روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، توانمند و برای تغذیه مستقل از والدین هستند. پرورش جوجه‌ها در حدود ۳۵ روز طول می‌کشد.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده به صورت تابستان‌گذرانی غیرمعمول در تالاب‌های استان‌های آذربایجان و کردستان و به صورت مقیم در استان فارس دیده می‌شود. تا کنون جوجه‌آوری این پرنده از تالاب‌های قوریگل، گرده‌قیت، یادگارلو، دورگه‌سنگی، دریاچه گوبی، سد مهاباد، دریاچه زریوار و دریاچه پریشان گزارش شده است.
به طور منظم در تالاب‌های استان‌های مازندران و گلستان (به ویژه میانکاله و خلیج گرگان)، خوزستان، به تعداد اندک در گیلان و به ندرت در سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی می‌کند. اخیراً زمستان‌گذرانی این پرنده به تعداد قابل توجهی در دریاچۀ سد حنا در نزدیکی شهرستان سمیرم در استان اصفهان گزارش شده است.
وضعیت حفاظت:
این پرنده جزء پرندگان در معرض خطر انقراض (EN) است و در ضمیمۀ II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است.
مهم‌ترین تهدیدها برای این پرنده در مقیاس بین‌المللی عبارتند از:
- از دست رفتن بخش عمده‌ای از زیستگاه‌های جوجه‌آوری به واسطۀ زهکشی تالاب‌ها
- ورود مواد آلاینده و پایین آمدن سطح آب به دلیل مصرف بیش از حد برای مصارف کشاورزی
- برداشت تخم از آشیانه‌ها
- شکار غیرقانونی
- مسمومیت ناشی از بلعیدن گلوله‌های سربی شکارچیان
- غرق شدن در تورهای ماهیگیران
- ناامنی ناشی از حضور ماهیگیران در زیستگاه‌های زمستان‌گذرانی
- رقابت و آمیختگی با اردک Ruddy (O. jamaicensis)
