سارگپه (سارگپة معمولی)

نام علمی: Buteo buteo

نام انگلیسی: Common Buzzard

ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین ۵۱ تا ۵۷ سانتیمتر و گستردگی بال‌ها بین ۱۱۳ تا ۱۲۸ سانتیمتر است. این پرنده شکاری متوسط‌جثه با سر کوچک و گرد، گردن کوتاه و ضخیم، بال‌های پهن و دم کوتاه و گرد است. در ریخت‌های متنوع از تیره تا روشن دیده می‌شود، اما ریخت قهوه‌ای تیره آن معمول‌تر است. نر و ماده هم‌شکل هستند (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرندۀ بالغ روتنۀ قهوه‌ای و شاه‌پرهای پرواز قهوه‌ای تا قهوه‌ای مایل به سیاه دارد. روی دم قهوه‌ای و زیر آن سفید با راه‌راه عرضی باریک و تیره، همراه با یک نوار پهن تیره در انتها است. زیرتنۀ قهوه‌ای تا قهوه‌ای مایل به سیاه و نوار روشنی در بخش بالایی دارد که سینه را از شکم جدا می‌کند. در حال پرواز، خطوط طولی به رنگ خاکستری، قهوه‌ای تا زرد مایل به قهوه‌ای در پوش‌پرهای زیر بال‌ها قابل مشاهده است. شاه‌پرهای پرواز مایل به سفید و در انتها سیاه هستند و تشکیل نواری سیاه در حاشیه و نوک بال‌ها می‌دهند. همچنین پاهای بدون پر و زرد رنگ دارد. پرندۀ نابالغ فاقد نوار انتهایی دم و خطوط زیرتنۀ بیشتر و واضح‌تر در ناحیهٔ شکم و زیر بال‌ها است. زیرگونه B. b. vulpinus  پروبال و دم روشن‌تر مایل به خرمایی و شاه‌پرهای روشن‌تر در زیر بال‌ها دارد و لکهٔ تیره در سطح زیر بال‌ها در ناحیه مچ‌ها به سختی قابل مشاهده است.

ویژگی‌های زیستی:
این پرنده حاشیهٔ جنگل‌ها، درختزارها، کشتزارها، دامنه‌های پرشیب، لبه پرتگاه‌ها یا بلندی‌های با پوشش درختی، اراضی مزروعی با درختان پراکنده و حاشیهٔ تالاب‌ها را ترجیح می‌دهد و از استپ‌های نیمه‌خشک، حاشیه کویر و نواحی بدون درخت دوری می‌کند. با بال‌هایی به شکل ۷ و اندکی بالاتر از سطح بدن و دمی گسترده شده، بال‌بازروی می‌کند و گاهی در جا بال می‌زند. از پستانداران کوچک، پرندگان، خزندگان، دوزیستان، حشرات و کرم‌های خاکی و همچنین لاشه‌ها در زمستان تغذیه می‌کند.

جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری این پرنده از اوایل تا اواخر فروردین آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌هایش توده‌ای بزرگی از ساقه‌ها و شاخه‌های گیاهان قابل دسترس است که آن را در لبه پرتگاه‌ها و بیرونزدگی‌های صخره‌ها، روی درختان و به ندرت روی زمین در دامنه‌های شیبدار بنا می‌کند و درونش را با خزه و سرشاخه‌های برگدار می‌پوشاند. معمولاً سه تا چهار و گاهی یک تا شش تخم نیمه‌بیضی کوتاه تا بیضی کوتاه، به رنگ سفید، با خال‌هایی به رنگ قرمز مایل به بلوطی و یا قهوه‌ای مایل به خاکستری و به ابعاد ۵۶.۸ × ۴۵.۵ میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها بسته به تعداد تخم از ۳۳ تا ۴۲ روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حد زیادی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. پرورش جوجه‌ها ۵۰ تا ۵۵ روز به طول می‌انجامد.

پراکندگی و فراوانی:
زیرگونه B. b. menetriesi مقیم جنگل‌های ناحیه خزری است، ولی زیرگونه B. b. vulpinus در پاییز و بهار به صورت مهاجر عبوری در شمال، غرب و جنوب‌غربی کشور دیده می‌شود. همچنین تعداد کمی از افراد این زیرگونه در استان‌های مازندران و گیلان و نواحی جنوب‌غرب ایران زمستان‌گذرانی می‌کنند.

وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.