زیرآبروک

نام علمی: Cinclus cinclus

نام انگلیسی: White-throated Dipper (Dipper)

ویژگی‌های ظاهری:

طول بدن 17 تا 20 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 25.5 تا 30 سانتیمتر است. این پرنده پرجثه و پهن با بال‌های کوتاه و گرد و پاهای نسبتاً قوی و بزرگ است. نر و ماده هم‌شکل (نر تا حدی بزرگ‌تر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ، تارک سر، پس سر و دو طرف گردن قهوه‌ای تیره و روتنه، بال‌ها و دم خاکی مایل به قهوه‌ای تیره است. به واسطهٔ حاشیهٔ مایل به سیاه پرها، روتنه فلس‌دار به نظر می‌رسد. پرهای پرواز و دم نیز سیاه هستند. چانه، گلو و سینه سفید است و مابقی زیرتنه خاکی قهوه‌ای مات (در زیرگونهٔ C.c.caucasicus) و خرمایی کم‌رنگ (در زیرگونهٔ C.c.persicus) دیده می‌شود. در پرنده نابالغ، روتنه با طرح فلس‌دار به رنگ سیاه، چانه سفید و زیرتنه سفید خاکی راه‌راه است.

ویژگی‌های زیستی:

این پرنده حاشیه‌های رودخانه‌ها و نهرهای کوهستانی با جریان تند و رخنمون‌های سنگی و صخره‌ای، همچنین حاشیه‌های دریاچه‌ها را به‌عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و زمستان‌ها در مناطق کم‌ارتفاع‌تر و سواحل به سر می‌برد. در طول سال قلمروطلب است و معمولاً به‌تنهایی در قلمروهای منزوی در امتداد رودخانه‌ها باقی می‌ماند. همچنین گاهی چندین فرد در زمستان در یک قلمرو مشترک دیده می‌شوند. پروازش مستقیم و سریع با بال‌های مرتعش و در ارتفاع پایین، نزدیک به سطح آب در مسیر جویبارها و رودخانه‌ها است. این پرنده روی قطعه سنگ‌های حاشیه یا وسط آب فرود می‌آید و به‌خوبی در سطح آب یا در زیر آن شنا می‌کند. همچنین در زیر آب راه می‌رود و حشرات موجود در بستر رودخانه‌ها یا نهرها را صید می‌کند.

جوجه‌آوری از اوایل تا اواخر فروردین آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌های کروی و حجیم از خزه‌ها در شکاف سنگ‌ها، لابلای ریشه‌های درختان در دیواره‌های کنار رودخانه‌ها، شکاف سنگ‌های زیر پل‌ها و گاهی نیز در شکاف‌های سنگ‌ها و صخره‌های پشت آبشارها می‌سازد و درون آن را با علوفه نرم و خزه می‌پوشاند. معمولاً پنج و گاهی سه تا هشت تخم نیمه بیضی، صاف، صیقلی، سفیدرنگ و به ابعاد 26.1 × 18.5 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 15 تا 18 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. پروش جوجه‌ها 20 تا 24 روز طول می‌کشد ولی همچنان تا حدود 18 روز پس از آن توسط والدین تغذیه می‌شوند. معمولاً در هر دورهٔ جوجه‌آوری دو تا سه دسته تخم می‌گذارد.

پراکنش و فراوانی:

زیرگونهٔ C.c.caucasicus مقیم رودها و نهرهای کوهستانی آذربایجان و به سمت شرق در امتداد البرز تا شمال خراسان است. زیرگونهٔ C.c.persicus نیز مقیم رودها و نهرهای کوهستانی زاگرس تا استان‌های فارس و کرمان است. جمعیت‌های موجود در استان همدان ویژگی‌های حد واسط از دو زیرگونه مذکور را دارا هستند.

وضعیت حفاظت:

این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.