کمرکلی بزرگ
نام علمی: Sitta tephronota
نام انگلیسی: Eastern Rock Nuthatch
ویژگی‌های ظاهری
طول بدن 16 تا 18 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 25 تا 30 سانتیمتر است. از سایر کم‌رکلی‌ها بزرگتر و تا حد زیادی شبیه به «کمرکلی کوچک» است ولی در مناطقی که همبوم هستند به واسطهٔ جثهٔ درشت‌تر، سر بزرگتر و منقار درازتر، ضخیم‌تر و قوی‌تر از آن متمایز می‌شود. همچنین نوار چشمی در این پرنده به طور قابل ملاحظهای پهن‌تر است و تا پس گردن و حتی بخش بالایی روتنه ادامه می‌یابد. نر و ماده هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرندهٔ بالغ تارک سر، روتنه، پوش‌پرهای روی بال‌ها، دمگاه و دم خاکستری است. بخش پایینی صورت، چانه و گلو سفید، شکم سفید نخودی و پهلوها و پوش‌پرهای زیر دم نخودی مایل به نارنجی کمرنگ دیده می‌شود. پرندهٔ نابالغ مات‌تر از بالغ‌ها است و نوار چشمی باریک‌تر و کوتاه‌تری دارد.
ویژگی‌های زیستی
دره‌های تنگ و سنگی، کوه‌پایه‌ها و شیب‌های تند مناطق سنگی و صخره‌ای با بوته‌ها و درختان کوتاه و پراکنده، آب‌کنده‌ها و بیرون‌زدگی‌های سنگی و صخره‌ای لخت را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. در استان سیستان و بلوچستان بیشتر روی درختان پسته دیده می‌شود. قلمروطلب است و در طول سال به تنهایی یا جفت درون قلمرو بسر می‌برد. پرنده‌ای فعال و بسیار پر سروصدا است، دائما در حال جابه‌جایی در سطح صخره سنگ‌های برهنه دیده می‌شود و به خوبی روی بوته‌ها و درختان مجاور صخره‌ها می‌نشیند. پروازی سریع و مطمئن همراه با بال‌زدن‌های پیاپی دارد و اغلب در فواصل کوتاه پرواز می‌کند. تابستان‌ها بیشتر از حشرات و حلزون‌ها و در پاییز تا اوایل بهار بیشتر از بذر گیاهان تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری
جوجه‌آوری از اوایل تا اواسط فروردین آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیان‌هایش به شکل قیف متوسط تا بزرگ، با دهانهٔ گرد و کوچک و متشکل از گل، مو، پر، سرگین حیوانات و صمغ و رزین گیاهان است که آن را در سطح عمودی تخته سنگ‌ها و صخره‌ها، شکاف صخره‌ها، دهانهٔ غارها و به ندرت در سوراخ درختان و ساختمان‌ها بنا می‌کند و درون آن کاسه کوچکی از خاروخاشاک، علوفه، خزه، پر، پشم و پوست مارها می‌سازد. معمولا چهار تا هفت تخم نیمه بیضی کوتاه، صاف، تا حدی صیقلی، به رنگ سفید، با لکه‌ها و خال‌های قهوه‌ای مایل به قرمز، قرمز روشن، نخودی و بنفش کمرنگ و به ابعاد 21 × 16.5 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 12 تا 14 روز به طول میانجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در 24 تا 26 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی همچنان تا پاییز با والدین باقی می‌مانند. معمولا یک تا دو دسته تخم در هر دورهٔ جوجه‌آوری می‌گذارد.
پراکنش و فراوانی
مقیم معمول و گسترده سراسر کوه‌پایه‌های سنگی و صخره‌ای نواحی خشک کشور است.
زیرگونه‌ی S.t. dresseri با جثهٔ درشت و بدن کمرنگ از آذربایجان و در امتداد زاگرس تا استان‌های فارس و خوزستان حضور دارد و در زاگرس با «کمرکلی کوچک» (S.n tschitscherini) در زیستگاه‌های مشترک به سر می‌برد.
زیرگونه‌ی S.t. obscura با اندازهٔ متوسط و بدن تیره‌تر از استان گیلان و شمال استان مرکزی به سمت شرق تا غرب استان گلستان و اغلب در ارتفاعات پایین‌تر نسبت به «کمرکلی کوچک» (S.n. rupicola) حضور دارد. همچنین این زیرگونه از استان اصفهان و در امتداد تپه‌ماهورها و کوه‌های سنگی و صخره‌ای فلات مرکزی ایران تا استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان گسترش یافته است.
زیرگونه‌ی S.t. iranica در شرق استان گلستان و شمال خراسان و زیرگونه‌ی S.t. tephronota از خراسان تا استان سیستان و بلوچستان با هیچ یک از زیرگونه‌های «کمرکلی کوچک» هم‌پوشی زیستگاهی ندارند.
وضعیت حفاظت
در فهرست پرندگان حمایت شده جهانی و ملی قرار ندارد.
