گنجشک کوهی

نام علمی: Petronia petronia

نام انگلیسی: Rock Sparrow

ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن 15 تا 17 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 28 تا 32 سانتیمتر است. این پرنده گنجشکی پرجثه با بال‌های بلند، منقار دراز، قوی و ضخیم و دم کوتاه است. نر و ماده هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ، وسط تارک سر نوار قهوه‌ای مایل به خاکستری و در دو طرف آن نوارهای قهوه‌ای تیره دارد که در کناره‌ها به نوار ابرویی پهن به رنگ سفید نخودی محدود می‌شوند. گوش‌پرها تیره، چانه و بخش بالایی گلو سفید نخودی و پایین گلو زرد است. بخش بالایی روتنه و شانه قهوه‌ای تیره است و به واسطه حاشیه سفید نخودی پرها، نوارهای تیره و روشن واضحی در روتنه دیده می‌شود. بخش پایینی روتنه و دمگاه قهوه‌ای نخودی تا خاکستری، روی بال‌ها قهوه‌ای تیره و زیر بال‌ها کرم رنگ است. دم قهوه‌ای تیره، حاشیه آن روشن و نوارهای سفید رنگی در انتهای آن دیده می‌شود. زیرتنه سفید نخودی همراه با رگه‌هرگه قهوه‌ای دارد. منقار قهوه‌ای کم‌رنگ، قاعده نیم‌نوک پایین مایل به صورتی و پاها زرد مایل به قهوه‌ای روشن است. پرنده نابالغ کمرنگ‌تر از بالغ‌ها است و تارک سر یکدست قهوه‌ای تیره و فاقد نوارهای تیره و روشن است. همچنین فاقد لکهٔ زرد رنگ در گلو است.

ویژگی‌های زیستی:
این پرنده دشت‌های سنگلاخی، مسیل‌ها، دامنه‌های سنگی و صخره‌ای، دره‌های تنگ صخره‌ای، صخره‌ها و بیرون‌زدگی‌های سنگی با خلل و فرج فراوان و همچنین دیواره‌هایی با خاک‌لوم را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. در اغلب اوقات سال به ویژه در خارج از دورهٔ جوجه‌آوری، در دسته‌های متوسط تا بزرگ دیده می‌شود. پروازی قوی‌تر و سریع‌تر از سایر گنجشک‌ها دارد و قادر است تا به‌خوبی در بین دیواره‌های عمودی صخره‌ها پرواز کند. همچنین به سرعت و چابکی بین سنگ‌ها می‌دود و جستوخیز می‌کند. در طول دورهٔ جوجه‌آوری بیشتر از بی‌مهره‌ها، در پاییز اغلب از میوه‌های سته و در سایر اوقات سال از بذرهای گیاهان تغذیه می‌کند.

جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری از اواخر فروردین آغاز می‌شود. این پرنده بیشتر چند همسر (یک نر با دو ماده) است و آشیانه‌هایش کاسه یا گنبدی از ساقه‌ها و ریشک‌ها است که آن را در حفره‌ها و شکاف‌های صخره‌ها، درختان، ساختمان‌های قدیمی یا در دیوارها می‌سازد. گاهی نیز در آشیانهٔ قدیمی چلچله‌ها بنا می‌کند و درونش را با پر، پشم و الیاف نرم گیاهی می‌پوشاند. معمولاً پنج تا شش و گاهی چهار تا هشت تخم نیمه‌بیضی، صاف و تا حدی صیقلی، به رنگ سفید یا سفید مایل به سبز، با خال‌ها و لکه‌های قهوه‌ای، قهوه‌ای تیره یا خاکستری و به ابعاد 21.6 × 15.4 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 13 تا 14 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد عریان، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. آنها در 18 تا 19 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و در حدود 30 روزگی مستقل می‌شوند. معمولاً دو دسته تخم در هر دورهٔ جوجه‌آوری می‌گذارد.

پراکندگی و فراوانی:
این پرنده جوجه‌آور معمول مناطق کوهستانی کشور به استثنای ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان است. عمدتاً به‌صورت تابستان‌گذر در شمال کشور و غرب زاگرس به سر می‌برد و در پاییز و زمستان در امتداد دامنه‌های مناطق کوهستانی این نقاط دیده می‌شود. جمعیت‌های جوجه‌آور در جنوب زاگرس و ارتفاعات کرمان اغلب مقیم هستند، اگرچه برخی افراد آن، زمستان را در نواحی کم‌ارتفاع‌تر مرکز استان فارس به سر می‌برند.

وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.