هما

نام علمی: Gypaetus barbatus

نام انگلیسی: Lammergeier (Bearded Vulture)

ویژگی‌های ظاهری:

طول بدن این پرنده بین 100 تا 115 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 266 تا 282 سانتیمتر است. هما دارای بال‌های بلند، باریک و زاویه‌دار و دم بلند لوزی‌شکل و تیره رنگ است. نر و ماده هم‌شکل هستند (ماده کمی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند.

در پرندهٔ بالغ، روتنه، بال‌ها و دم سیاه مایل به قهوه‌ای است که با رنگ زرد مایل به نارنجی زیر بدن و سر روشن آن در تضاد آشکار است. نقاب سیاهی در صورت دارد که به موی‌پرهای جلو آمده به شکل ریش منتهی می‌شود. پوش‌پرهای زیر بال‌ها از شاه‌پرهای پرواز تیره‌تر هستند و روی بال‌ها نقوش سفیدی به صورت رگه‌رگه دارد. در پرواز، پروبال و دم طرحی شبیه به صلیب دارند.

پرندهٔ نابالغ پروبالی تیره‌تر و یکنواخت‌تر از بالغ‌ها دارد. موی‌پرهای ریش‌مانند صورتش کوتاه‌تر است، روتنه خاکستری مایل به نخودی، سر و گردن سیاه و زیرتنه نخودی چرک دیده می‌شود.

ویژگی‌های زیستی:

این پرنده ترجیح می‌دهد در کوهستان‌های مرتفع و دورافتاده، جایی که به آب دسترسی داشته باشد، زندگی کند. معمولاً پرتگاه‌های بلند، لبه‌های پرشیب و دره‌ها که جریانات قوی هوای گرم دارند را برای بالبازوی ترجیح می‌دهد. گاهی اوقات نیز در نواحی استپی یا در تپه‌ماه‌ورهای کم‌ارتفاع در مجاورت دشت‌ها و جنگل‌های نواحی پست دیده می‌شود. این پرنده تک‌زی است و قلمرو بسیار وسیعی دارد. برخی مواقع برای پیدا کردن غذا به مناطق روستایی یا شهری نزدیک می‌شود.

این گونه کمتر با دیگر دال‌ها برای غذا رقابت می‌کند و به طور عمده از استخوان و گوشت لاشه‌های تازهٔ پستانداران، پرندگان و خزندگان تغذیه می‌کند. زمانی که غذا کمیاب باشد، لاشه‌های قدیمی را نیز مورد استفاده قرار می‌دهد. معمولاً استخوان‌های کوچک را می‌بلعد و استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد بر روی تخته‌سنگ‌های مسطح پرتاب می‌کند تا بشکند و از مغز استخوان آنها تغذیه کند. این کار را تا رسیدن به نتیجه بارها تکرار می‌کند. گاهی نیز از منقار برای خرد کردن استخوان‌ها استفاده می‌کند. به ندرت دیده می‌شود که با ضربات مکرر بال، منقار یا پا به جانوران مریض یا ضعیف حمله کند.

جوجه‌آوری:

این پرنده معمولاً در کوهستان‌های ناهموار و پرتگاه‌های با ارتفاع بالا (1000 تا 3000 متری و گاهی تا 4500 متری) که فاقد یخ و برف هستند، جوجه‌آوری می‌کند. تک‌همسر است و آشیانه‌هایش را در غارهای مشرف به دره‌ها یا فرورفتگی‌های واقع در دیواره‌های سنگی پرتگاه‌ها و در پناه برآمدگی‌ها می‌سازد. آشیانه‌ها توده‌ای از شاخه‌های کوچک همراه با استخوان‌ها است.

معمولاً یک تا دو تخم بیضی کوتاه به رنگ سفید با خال‌های قهوه‌ای و ارغوانی، گاهی به رنگ نخودی یا مایل به زرد و به ابعاد 85.6 × 66.1 میلی‌متر می‌گذارد. دورهٔ تفریخ تخم‌ها 55 تا 60 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و در ابتدا توسط غذای نیمه‌هضم‌شده و برگردانده‌شده در کف آشیانه تغذیه می‌شوند. در حدود 107 تا 117 روزگی قادر به پرواز می‌شوند و آشیانه را ترک می‌کنند، ولی همچنان تا مدتی پس از آن به آشیانه مراجعت می‌کنند.

پراکندگی و فراوانی:

هما به تعداد اندک در نواحی کوهستانی سراسر ایران مقیم است.

وضعیت حفاظت:

این پرنده در فهرست پرندگان در معرض خطر انقراض ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.