پرندگان سمیرم (141)
هما
نام علمی: Gypaetus barbatus
نام انگلیسی: Lammergeier (Bearded Vulture)
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 100 تا 115 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 266 تا 282 سانتیمتر است. هما دارای بال‌های بلند، باریک و زاویه‌دار و دم بلند لوزی‌شکل و تیره رنگ است. نر و ماده هم‌شکل هستند (ماده کمی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند.
در پرندهٔ بالغ، روتنه، بال‌ها و دم سیاه مایل به قهوه‌ای است که با رنگ زرد مایل به نارنجی زیر بدن و سر روشن آن در تضاد آشکار است. نقاب سیاهی در صورت دارد که به موی‌پرهای جلو آمده به شکل ریش منتهی می‌شود. پوشپرهای زیر بال‌ها از شاهپرهای پرواز تیره‌تر هستند و روی بال‌ها نقوش سفیدی به صورت رگه‌رگه دارد. در پرواز، پروبال و دم طرحی شبیه به صلیب دارند.
پرندهٔ نابالغ پروبالی تیره‌تر و یکنواخت‌تر از بالغ‌ها دارد. موی‌پرهای ریش‌مانند صورتش کوتاه‌تر است، روتنه خاکستری مایل به نخودی، سر و گردن سیاه و زیرتنه نخودی چرک دیده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده ترجیح می‌دهد در کوهستان‌های مرتفع و دورافتاده، جایی که به آب دسترسی داشته باشد، زندگی کند. معمولاً پرتگاه‌های بلند، لبه‌های پرشیب و دره‌ها که جریانات قوی هوای گرم دارند را برای بالبازوی ترجیح می‌دهد. گاهی اوقات نیز در نواحی استپی یا در تپه‌ماه‌ورهای کم‌ارتفاع در مجاورت دشت‌ها و جنگل‌های نواحی پست دیده می‌شود. این پرنده تک‌زی است و قلمرو بسیار وسیعی دارد. برخی مواقع برای پیدا کردن غذا به مناطق روستایی یا شهری نزدیک می‌شود.
این گونه کمتر با دیگر دال‌ها برای غذا رقابت می‌کند و به طور عمده از استخوان و گوشت لاشه‌های تازهٔ پستانداران، پرندگان و خزندگان تغذیه می‌کند. زمانی که غذا کمیاب باشد، لاشه‌های قدیمی را نیز مورد استفاده قرار می‌دهد. معمولاً استخوان‌های کوچک را می‌بلعد و استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد بر روی تخته‌سنگ‌های مسطح پرتاب می‌کند تا بشکند و از مغز استخوان آنها تغذیه کند. این کار را تا رسیدن به نتیجه بارها تکرار می‌کند. گاهی نیز از منقار برای خرد کردن استخوان‌ها استفاده می‌کند. به ندرت دیده می‌شود که با ضربات مکرر بال، منقار یا پا به جانوران مریض یا ضعیف حمله کند.
جوجه‌آوری:
این پرنده معمولاً در کوهستان‌های ناهموار و پرتگاه‌های با ارتفاع بالا (1000 تا 3000 متری و گاهی تا 4500 متری) که فاقد یخ و برف هستند، جوجه‌آوری می‌کند. تک‌همسر است و آشیانه‌هایش را در غارهای مشرف به دره‌ها یا فرورفتگی‌های واقع در دیواره‌های سنگی پرتگاه‌ها و در پناه برآمدگی‌ها می‌سازد. آشیانه‌ها توده‌ای از شاخه‌های کوچک همراه با استخوان‌ها است.
معمولاً یک تا دو تخم بیضی کوتاه به رنگ سفید با خال‌های قهوه‌ای و ارغوانی، گاهی به رنگ نخودی یا مایل به زرد و به ابعاد 85.6 × 66.1 میلی‌متر می‌گذارد. دورهٔ تفریخ تخم‌ها 55 تا 60 روز به طول میانجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و در ابتدا توسط غذای نیمه‌هضم‌شده و برگردانده‌شده در کف آشیانه تغذیه می‌شوند. در حدود 107 تا 117 روزگی قادر به پرواز می‌شوند و آشیانه را ترک می‌کنند، ولی همچنان تا مدتی پس از آن به آشیانه مراجعت می‌کنند.
پراکندگی و فراوانی:
هما به تعداد اندک در نواحی کوهستانی سراسر ایران مقیم است.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان در معرض خطر انقراض ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
هوبره
نام علمی: Chlamydotis macqueenii
نام انگلیسی: Macqueenii Bustard
ویژگی‌های ظاهری:
این پرنده طول بدن 55 تا 65 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 135 تا 170 سانتیمتر دارد. پرنده‌ای درشت‌جثه با گردن بلند و باریک، بدن به نسبت کشیده و دم دراز است. نر و ماده هم‌شکل هستند (نر اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند.
در پرندهٔ نر بالغ، روتنۀ قهوه‌ای خاکی با لکه‌های تیره فراوان دیده می‌شود. چشمان درشت و مایل به زرد، کاکلی کوچک و سیاه و سفید دارد. چانه مایل به سفید است و سینه و جلوی گردن خاکستری کمرنگ می‌باشد. پرهای سیاه و به نسبت بلندی در دو طرف گردن دارد که به شکل نوارهایی از فاصله دور در رنگ زمینه قهوه‌ای خاکی گردن به خوبی نمایان است. شاهپرهای بال‌ها سیاه هستند و لکهٔ سفید بزرگی در قاعدۀ شاهپرهای اولیه دارند. رنگ غالب زیرتنه نیز سفید است.
پرندۀ ماده بالغ شبیه به نر است ولی روتنۀ خاکستری‌تری دارد. همچنین کاکل و نوار سیاه دو طرف گردن کمتر مشخص است. پرندۀ نابالغ شبیه به پرندۀ ماده است، ولی فاقد کاکل و نوار سیاه اطراف گردن است و پروبال زردتری دارد.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده در استپ‌های خشک، دشت‌های باز حواشی مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی و اراضی با بستر رسی، ماسه‌ای یا سنگلاخی همراه با بوته‌های پراکنده به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. این پرنده به نسبت اجتماعی است و در خارج از دوران جوجه‌آوری در دسته‌های کوچک چندتایی دیده می‌شود.
پرواز این پرنده سریع با بالزدنهای سنگین و آهسته است، اما تمایلی به پرواز ندارد و معمولاً راه رفتن را ترجیح می‌دهد. این پرنده با وقار و به آرامی راه می‌رود و می‌تواند با سرعت زیادی (تا حدود 40 کیلومتر در ساعت) بدود. هنگام احساس خطر، این پرنده کنار بوته‌ها مخفی می‌شود یا با حالتی قوز کرده روی زمین پنهان می‌شود.
این پرنده همه‌چیزخوار است و از مواد گیاهی مانند گل‌ها، میوه‌ها، دانه‌ها، جوانه‌ها، برگ‌ها، همچنین حشرات، مارها و مارمولک‌ها تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری این پرنده از اواسط اسفند تا اواسط فروردین و با تشکیل قلمرو آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌اش گودی کم‌عمق و بدون پوشش است که آن را در نواحی ماسه‌ای یا سنگلاخی با بوته‌های پراکنده روی زمین می‌سازد. معمولاً دو تا سه تخم بیضی کوتاه تا نیمه‌بیضی کوتاه، صاف، صیقلی، به رنگ قهوه‌ای مایل به زیتونی روشن با خط و خال‌های قهوه‌ای، قهوه‌ای مایل به قرمز و خاکستری و به ابعاد 62.2 × 45 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها در حدود 28 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک و توانمند هستند و فقط در چند روز اول به پرندۀ ماده وابسته به تغذیه‌اند. پرورش جوجه‌ها در حدود 35 روز به طول میانجامد، ولی همچنان تا پاییز با پرندۀ ماده باقی می‌مانند.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده به صورت کمیاب در گسترۀ وسیع از حاشیهٔ کویر مرکزی ایران که پوشش گیاهی مناسبی دارد، جوجه‌آوری می‌کند. همچنین در امتداد نوار سواحل جنوبی ایران از مناطق پست جنوب استان خوزستان تا استان سیستان و بلوچستان، جنوب استان فارس و استان هرمزگان زمستان‌گذرانی می‌کند. گزارش‌هایی هم از مشاهدهٔ این پرنده در زمان مهاجرت در شمال شرقی استان خراسان و شبه‌جزیرۀ میانکاله وجود دارد.
این پرنده قبلاً به عنوان زیرگونه‌ای از Chlamydotis undulata در نظر گرفته می‌شده است.
وضعیت حفاظت:
این پرنده جزء پرندگان آسیب‌پذیر (VU) است. همچنین در ضمیمۀ I کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است. مهم‌ترین عامل تهدید کنندۀ این پرنده در مقیاس بین‌المللی شکار توسط قوش‌بازان در خاورمیانه معرفی شده است. از دست رفتن و تخریب زیستگاه‌های این پرنده نیز ناشی از توسعهٔ مناطق برای گردشگری طبیعت، آزمایش‌ها و تمرین‌های نظامی، چرای شدید دام، استخراج شن و ماسه و توسعۀ شبکۀ راه‌ها و خطوط انتقال برق بوده است. همچنین افزایش مرگ و میر در جمعیت‌های باقی‌مانده به عواملی نظیر برخورد با خطوط انتقال برق، شکار توسط طعمه‌خواران و شکار و صید غیرقانونی نسبت داده می‌شود.
بلدرچین
نام علمی: Coturnix cotrunix
نام انگلیسی: Common Quail
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 16 تا 18 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 32 تا 35 سانتیمتر است. این پرنده ماکیانی کوچک‌جثه با پروبال قهوه‌ای راه‌راه می‌باشد. نر و ماده این پرنده تفاوت دارند و فاقد تغییرات فصلی هستند.
در پرندهٔ نر بالغ، رنگ کلی بدن قهوه‌ای مایل به زرد است که همراه با خال‌ها و لکه‌های قهوه‌ای تیره به شکل نوارهایی روی سر، روتنه و پهلوها دیده می‌شود. زیرتنه نیز قهوه‌ای تا نخودی است که در پهلوها به رنگ بلوطی تغییر می‌کند. همچنین یک لکهٔ سیاه بزرگ در چانه و گلو و نوارهای یکسره یا منقطعی در گونه‌ها دارد.
پرندهٔ ماده تا حدی شبیه به نر است اما کمرنگتر می‌باشد و فاقد لکهٔ سیاه در چانه و گلو و نوارهای سیاه در گونه‌هاست، که بهترین وسیلهٔ تشخیص آن از نر است. پرندهٔ نابالغ شبیه به ماده است، اما پهلوهای آن راه‌راه و فاقد خطوط سیاه در زیر گونه‌ها می‌باشد.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده در علفزارهای باز، استپ‌ها، کشتزارها و زمین‌های باز مسطح و فاقد پوشش درختی و بوته‌ای تا ارتفاع 1000 متر و گاهی بالاتر زیست می‌کند. در زمان مهاجرت، در حاشیهٔ بیابان‌ها، طول سواحل و جزایر کوچک نیز دیده می‌شود. معمولاً به صورت جفت است و بیشتر از آن که دیده شود، صدایش شنیده می‌شود.
هنگام احساس خطر، این پرنده به طور ناگهانی از سطح زمین به پرواز درمی‌آید و با بال‌هایی بلند نسبت به جثهٔ کوچک خود، سریع و مستقیم پرواز می‌کند و بلافاصله در پوشش گیاهی متراکم دیگری در همان نزدیکی فرود می‌آید. این پرنده همه‌چیزخوار است، اما بیشتر از دانه‌ها و بی‌مهره‌ها، به ویژه حشرات تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری این پرنده از اواسط اسفند تا اوایل شهریور در علفزارها، درختزارها و اراضی مزروعی آغاز می‌شود. جفت‌گیری در این پرنده شامل انواع مختلفی مانند تک‌همسر، دو همسر، چند همسر و درهم ریخته است. آشیانه‌های این پرنده حفره‌ای کم‌عمق است که آن را روی زمین می‌سازد و درون آن با الیاف گیاهی نرم می‌پوشاند.
این پرنده معمولاً هفت تا دوازده تخم و گاهی شش تا هجده تخم بیضی یا گلابی‌شکل کوتاه، زرد مایل به سفید یا کرم مایل به زرد با خال‌ها و لکه‌های قهوه‌ای شکلاتی، قهوه‌ای مایل به قرمز یا قهوه‌ای روشن به ابعاد 30.4 × 23 میلی‌متر می‌گذارد. دورهٔ تفریخ تخم‌ها 16 تا 21 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک و توانمند بوده و برای تغذیه مستقل از والدین خود هستند. در 19 روزگی قادر به پرواز می‌شوند، ولی همچنان تا چند روز پس از آن در کنار پرندهٔ ماده باقی می‌مانند.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده در شمال و غرب کشور، رشته‌کوه زاگرس تا مرکز استان فارس و همچنین ارتفاعات استان کرمان و شمال استان سیستان و بلوچستان تابستان‌گذرانی می‌کند. همچنین به تعداد اندک در نواحی جنوبی دریای خزر و استان‌های خوزستان و فارس زمستان‌گذرانی می‌کند.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شدهٔ جهانی و ملی قرار ندارد.
دال
نام علمی: Gyps fulvus
نام انگلیسی: Eurasian Griffon Vulture
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 95 تا 105 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 240 تا 280 سانتیمتر است. دالی یک پرنده درشت‌جثه با بال‌های پهن و دراز است که شاهپرهای نخستین آن گسترده و شبیه به انگشتانی بلند می‌باشد. این پرنده سری کوچک و دمی کوتاه و چهارگوش دارد. دالی کمی کوچکتر از «دال سیاه» است و نسبت به «هما»، بال‌ها و دم کوتاه‌تری دارد. نر و ماده هم‌شکل هستند و فاقد تغییرات فصلی هستند.
در پرندهٔ بالغ، سر و گردن با پرهای ریز و کوتاهی به رنگ سفید مات پوشیده شده و شنلی سفید در اطراف گردن آن قرار دارد. بدن و پوشپرهای بال‌ها کرم تا قهوه‌ای مایل به زرد کمرنگ هستند که در تضاد با رنگ سیاه شاهپرهای پرواز و پرهای دم به خوبی نمایان است. منقار آن زرد است و قاعدهٔ نیمنوک بالایی در اطراف سوراخ بینی سیاه است.
پرندهٔ نابالغ شبیه به پرندهٔ بالغ است ولی رنگ کلی بدن آن قهوه‌ای تیره‌تر است. همچنین منقار آن خاکستری و شنل اطراف گردن به رنگ قهوه‌ای کمرنگ دیده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده در مناطق مرتفع و کوهستانی، دره‌های باز، استپ‌ها و بیابان‌های خشک زندگی می‌کند. دالی پرنده‌ای به نسبت اجتماعی است و در زمان تغذیه از لاشه‌ها، به طور دسته‌جمعی دیده می‌شود. پرواز این پرنده پرتحرک است و با بالزدنهای قوی و آرام انجام می‌شود. دالی هنگام پرواز، گردن بلند خود را به طور کامل به داخل شنل گردنی سفیدش فرو می‌برد و بال‌هایی باز و بالاتر از سطح بدن دارد.
لاشه‌خوار است و زمان زیادی را به جستجوی غذا می‌پردازد. جوجه‌آوری این پرنده از اواخر بهمن تا اوایل اسفند آغاز می‌شود و در پرتگاه‌ها و دره‌های دارای بیرون‌زدگی‌های صخره‌ای و در کلنی‌های کوچک انجام می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌هایش را در شکاف صخره‌ها و غارها، گاهی در لبهٔ صخره‌ها می‌سازد. آشیانه‌ها توده‌ای مسطح از شاخه‌ها و ساقه‌ها است.
این پرنده یک تخم نیمه بیضی کوتاه، صاف، سفید رنگ با خال‌های پراکنده قرمز قهوه‌ای به ابعاد 92.4 × 69.7 میلی‌متر می‌گذارد. دورهٔ تفریخ تخم‌ها 48 تا 54 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و در ابتدا از غذای نیمه‌هضم‌شده و برگردانده‌شده در کف آشیانه تغذیه می‌کنند. در حدود 110 تا 115 روزگی قادر به پرواز می‌شوند و آشیانه را ترک می‌کنند.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده به صورت پراکنده در رشته‌کوه‌های مهم کشور از آذربایجان در شمال غرب تا رشته‌کوه‌های البرز، ارتفاعات خراسان، رشته‌کوه‌های زاگرس، بلندی‌های استان کرمان و کوه‌های مکران تا مرز پاکستان پراکنده است.
وضعیت حفاظت:
در فهرست پرندگان حمایت‌شدهٔ ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
سنگ چشم خاکستری کوچک
نام علمی: Lanius minor
نام انگلیسی: Lesser Grey Shrike
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 19 تا 21 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 32 تا 34.5 سانتیمتر است. سنگ چشمی به نسبت درشت‌جثه است و شباهت زیادی به «سنگ چشم بزرگ» و «سنگ چشم بزرگ دشتی» دارد، ولی به واسطهٔ جثهٔ کوچکتر، منقار کوتاه و ضخیم، رنگ‌آمیزی متفاوت بال‌ها و دم، زیرتنهٔ صورتی کمرنگ و پهنای بیشتر نقاب صورت (به ویژه در نرها) که تا پیشانی گسترش یافته است، از آنها متمایز می‌شود. نر و ماده تا حد زیادی هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند.
پرندهٔ نر بالغ نقاب سیاه و پهنی دارد که از پیشانی شروع می‌شود و با در برگرفتن چشم‌ها در دو طرف صورت تا گوش‌پرها امتداد می‌یابد. تارک سر، پس‌گردن، روتنه و دمگاه خاکستری روشن است و در تضاد با رنگ سیاه بال‌ها به خوبی نمایان است. بر خلاف «سنگ چشم بزرگ»، لکهٔ سفیدی فقط در قاعدهٔ شاهپرهای اولیه دارد (که تا روی شاهپرهای ثانویه امتداد نمی‌یابد). همچنین بر خلاف «سنگ چشم بزرگ دشتی»، شاهپرهای ثانویه رگهٔ سفید ندارند و نوک آنها نیز سفید نیست. سه جفت پر مرکزی دم سیاه هستند، جفت چهارم در انتها سیاه و جفت‌های پنجم و ششم کاملاً سفید هستند. چانه و گونه‌ها سفید و زیرتنه یکنواخت صورتی کمرنگ دیده می‌شود. منقار سیاه و پاها قهوه‌ای هستند.
پرندهٔ ماده شبیه به نر است، ولی نقاب صورت به رنگ قهوه‌ای کمرنگ دیده می‌شود و تا پیشانی گسترش نمی‌یابد. روتنه خاکستری کمرنگ و زیرتنه مایل به سفید است. پرندهٔ نابالغ تا حدی شبیه به پرندهٔ مادهٔ بالغ است، ولی تارک سر و دمگاه قهوه‌ای مایل به خاکستری همراه با رگه‌های ظریف دیده می‌شود. روتنه خاکستری است و به واسطهٔ رگه‌های هلالی‌شکل به رنگ قهوه‌ای تیره، طرح فلس‌دار ایجاد می‌کند. نقاب صورت به لکهٔ تیره‌ای در اطراف چشم‌ها محدود می‌شود. زیرتنه سفید نخودی و نوارهای خاکستری رنگ در دو طرف سینه و پهلوها دارد. همچنین منقار روشنتری دارد.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده دشت‌های باز با درختان و بوته‌های پراکنده و کشتزارهای وسیع با تک درختانی درون و حاشیهٔ آنها را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و اغلب روی شاخه‌های خشک درختان در حاشیهٔ جاده‌ها دیده می‌شود. قلمروطلب است و اغلب به تنهایی یا جفت‌های پراکنده دیده می‌شود. پرواز آن سریع، قدرتمند و مستقیم است. این پرنده بیشتر از حشرات، به ویژه سوسک‌ها تغذیه می‌کند و برای شکار آنها از روی بوته‌ها یا شاخه‌های درختان به چابکی و با جهشی سریع به طعمهٔ مورد نظر بر روی زمین حمله می‌برد.
جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری این پرنده از اوایل اردیبهشت و در دسته‌های پراکنده (گاهی به تنهایی) و با تشکیل قلمرو آغاز می‌شود. آشیانه‌های این پرنده کاسه‌ای مستحکم از ساقه‌ها، شاخه‌ها و ریشک‌های گیاهان است که آن را روی درختان در ارتفاع مناسب از سطح زمین می‌سازد و درونش را با پر، پشم، مو و الیاف نرم گیاهی می‌پوشاند. معمولاً پنج تا شش تخم، گاهی سه تا هفت تخم نیمه‌بیضی، بیضی کوتاه و به ندرت بیضی بلند، صیقلی، به رنگ سبز مایل به آبی یا سبز کمرنگ و به ندرت نخودی یا کرم‌رنگ با خال‌ها و لکه‌های زیتونی یا زیتونی قهوه‌ای و به ابعاد 25.1 × 18.2 میلی‌متر می‌گذارد. دورهٔ تفریخ تخم‌ها 15 تا 16 روز به طول میانجامد. جوجه‌ها در بدو تولد عریان، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. پرورش جوجه‌ها 16 تا 18 روز طول می‌کشد.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده تابستان‌گذرانی معمول در نواحی مرتفع شمال‌غرب تا جنوب‌غرب، شمال خراسان و زاگرس تا منطقهٔ سمیرم در استان اصفهان و ارتفاعات استان کرمان است. همچنین به صورت معمول و گسترده مهاجر عبوری بهاره و پاییزه در اغلب مناطق کشور به ویژه نواحی شمالی و غربی مشاهده می‌شود.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
عقاب مارخور
نام علمی: Circaetus gallicus
نام انگلیسی: Short-toed Eagle
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 62 تا 67 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 185 تا 195 سانتیمتر است. این عقاب متوسط‌جثه دارای بال‌های بلند و وسیع، گردن کوتاه، سر پهن شبیه به جغد (هنگام استراحت)، منقار کوچک و چشمان زرد رنگ است. نر و ماده این پرنده هم‌شکل هستند، با این تفاوت که ماده کمی بزرگتر است و فاقد تغییرات فصلی می‌باشد. پرنده بالغ دارای گلو و بالای سینه قهوه‌ای تیره است، زیرتنه و زیر بال‌ها به طور مشخص سفید همراه با چندین نوار خال‌دار تیره رنگ دارد. البته در برخی از افراد، این لکه قهوه‌ای تیره و خال‌های نواری شکل دیده نمی‌شود. روتنه قهوه‌ای است و شاهپرهای اولیه خاکستری نقره‌ای به نظر می‌رسند. دم این پرنده باریک و بلند است و دارای سه نوار عرضی تیره می‌باشد. تارسوس فاقد پر است و انگشتان پاها خاکستری مایل به آبی به نظر می‌رسند. از عقاب ماهیگیر و سارگپه‌ها می‌توان این پرنده را به واسطه فقدان لکه تیره در سطح زیر بال‌ها (در ناحیه مچ‌ها) و همچنین نوارهای عرضی تمیز دم تشخیص داد. پرنده نابالغ تا حد زیادی شبیه به پرنده بالغ است و تشخیص آن دشوار می‌باشد.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده در نواحی خشک، سنگی و صخره‌ای، کوهستان‌ها و دره‌های تنگ، حواشی جنگل‌ها، بیشه‌زارها و دشت‌های باز و وسیع با بوته‌های کوتاه و زمین‌های بایر یا نیمه‌کشت شده دارای خار و خاشاک با درختان پراکنده زیست می‌کند. پرواز آن آرام است و بالزدنهای قوی دارد. این پرنده قادر است تا با جابالزنی مدت زمان نسبتا طولانی را به جستجوی غذا بپردازد. بیشتر از مارها، مارمولک‌ها، جوندگان کوچک و جوجه پرندگان تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری این پرنده از اواسط فروردین تا اواسط خرداد در درختزارهای باز آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌های خود را که توده‌ای از سرشاخه‌های بلند و باریک است، روی درختان و گاهی در لبه صخره‌ها می‌سازد و درون آن را با برگ‌های سبز می‌پوشاند. این پرنده معمولاً یک تخم بیضی کوتاه تا نیمه بیضی کوتاه، صیقلی، به رنگ سفید و به ابعاد 73.5 × 57.8 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها حدود 47 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. این جوجه‌ها در حدود 60 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و در 70 تا 75 روزگی قادر به پرواز می‌شوند.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده تابستان‌ها در نواحی جنوبی دریای خزر، گاهی در آذربایجان، شمال خراسان، رشته‌کوه‌های زاگرس و ارتفاعات استان کرمان مشاهده می‌شود. همچنین، به صورت مهاجر عبوری در بسیاری از مناطق ایران دیده می‌شود.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
عقاب شاهی
نام علمی: Aquila heliaca
نام انگلیسی: Eastern Imperial Eagle
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 72 تا 83 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 190 تا 210 سانتیمتر است. این عقاب درشت‌جثه شباهت زیادی به «عقاب طلایی» دارد. نر و ماده این پرنده هم‌شکل هستند، با این تفاوت که ماده اندکی بزرگتر است و فاقد تغییرات فصلی می‌باشد. پرنده بالغ دارای روتنه قهوه‌ای مایل به سیاه، سر و پس‌گردن زرد روشن تا مایل به سفید، و لکه‌های سفید در شانه‌هاست. زیرتنه و پوشپرهای میانی بال‌ها تیره هستند، در حالی که شاهپرهای پرواز روشن‌تر به نظر می‌رسند. دم خاکستری است و نوارهای عرضی فشرده‌ای همراه با یک نوار پهن سیاه در انتها دارد. پرنده نابالغ به رنگ قهوه‌ای روشن مایل به زرد است، دم تیره با یک نوار نازک سفید در انتها و شاهپرهای اولیه و ثانویه تیره با یک لکه روشن مشخص در وسط آنها دیده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده معمولاً از نواحی کوهستانی دوری می‌کند و اغلب در درختزارهای باز، استپ‌ها، علفزارها، تالاب‌ها و گاهی مزارع مشاهده می‌شود. به طور معمول و حتی در زمان مهاجرت، پرنده‌ای منزوی است. پرواز این پرنده سنگین است و بالزدنهای نسبتاً نرم همراه با بال‌زنی‌های پراكنده دارد. در زمان پرواز یا از محل نشیمنگاه، به طعمه حمله می‌کند. این عقاب از پستانداران کوچک تا متوسط‌جثه، پرندگان و خزندگان تغذیه می‌کند و در زمان مهاجرت و در سرزمین‌های زمستان‌گذرانی، لاشه‌خواری هم می‌کند.
جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری این پرنده از اوایل فروردین در جنگل‌های پهن‌برگ واقع در نواحی پست، درختزارهای باز یا حواشی تالاب‌ها آغاز می‌شود. این عقاب تک‌همسر است و آشیانه‌های آنها معمولاً توده‌ای بزرگ از ساقه‌ها و شاخه‌های بزرگ، پر از ترک‌ها و برگ‌های سبز، علوفه نرم و کرک و پر است که آن را بر روی درختان بلند یا گاهی تک‌درختان در مزارع می‌سازد. این پرنده اغلب آشیانه‌های سال‌های گذشته را بازسازی و ترمیم می‌کند و هر سال مواد جدیدی به آنها اضافه می‌کند. معمولاً دو تا سه تخم بیضی کوتاه، به رنگ سفید مات یا نخودی رنگ‌پریده با لکه‌ها و خال‌های کوچک و پراکنده به رنگ قهوه‌ای، ارغوانی و خاکستری به ابعاد 73 × 57 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها در حدود 43 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند و از طریق منقار به منقار تغذیه می‌شوند. پرورش جوجه‌ها 65 تا 77 روز طول می‌کشد.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده به تعداد اندک در جنگل‌های خزری در مرکز و شرق البرز جوجه‌آوری می‌کند و بیشتر در جلگه‌های خزری، تالاب‌های بزرگ در نواحی مرکزی کشور تا استان خوزستان، سواحل خلیج فارس و جنوب استان سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی می‌کند. همچنین در بهار و پاییز به صورت مهاجر عبوری در آذربایجان مشاهده می‌شود.
وضعیت حفاظت:
این پرنده جزء پرندگان آسیب‌پذیر (VU) است و همچنین در ضمیمهٔ I کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض شناخته شده و دارای ارزش حفاظتی است. کاهش و تخریب زیستگاه‌های جوجه‌آوری به علت فعالیت‌های جنگلداری متمرکز، کاهش مکان‌های ساخت آشیانه به دلیل قطع بی‌رویه درختان بومی در نواحی پست، کاهش طعمه (به ویژه «سنجاب زمینی») به دلیل تغییر کاربری اراضی در زیستگاه‌های تغذیه‌ای، برداشت تخم‌ها و جوجه‌ها از آشیانه، تجارت غیرقانونی این پرنده توسط انسان، و همچنین کاهش اندازه جمعیت‌ها ناشی از شکار غیرقانونی، مسمومیت با آلاینده‌های سمی و برخورد با خطوط انتقال برق از مهم‌ترین عوامل تهدید‌کننده برای این پرنده در مقیاس بین‌المللی به شمار می‌روند.
سهره زرد
نام علمی: Carduelis spinus
نام انگلیسی: Eurasian Siskin
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین 11 تا 12.5 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها حدود 20 تا 23 سانتیمتر است. سهره‌های کوچک‌جثه به رنگ‌های زرد و سبز با منقار دراز، باریک و نوک‌تیز و دم کوتاه و دوشاخه هستند. نر و ماده این پرنده تفاوت‌هایی دارند و تغییرات فصلی جزئی در رنگ و ظاهر آنها مشاهده می‌شود. پرنده نر بالغ در دوره جوجه‌آوری دارای تارک سیاه و دو نوار پهن به رنگ زرد لیمویی درخشان در دو طرف سر است که تا گردن گسترش می‌یابد. گوش‌پرها سبز مایل به خاکستری و پس‌گردن و روتنه سبز مایل به زرد همراه با رگه‌های سیاه هستند. دمگاه نیز یکدست زرد مایل به سبز است. شاهپرهای پرواز قهوه‌ای مایل به سیاه و قاعده شاهپرهای ثانویه و پنج شاه‌پر اولیۀ داخلی زرد است که نوار بالی مشخصی روی بال‌ها تشکیل می‌دهد. پوشپرهای بزرگتر روی بال‌ها سیاه مات بوده و نوک آنها سبز مایل به زرد است، در حالی که پوشپرهای میانی و کوچکتر به رنگ سبز مایل به زرد دیده می‌شوند. پوشپرهای دم به رنگ روتنه و دم سیاه با پرهایی که در قاعده زرد روشن هستند، به جز پرهای میانی دم، هستند. گلو و سینه زرد و شکم، پهلوها و پوشپرهای زیر دم سفید همراه با رگه‌های تیره است. خارج از دوره جوجه‌آوری، سیاهی سر پر رنگ‌تر شده و بدن بیشتر به رنگ زرد و سبز دیده می‌شود. منقار زرد شاخی و پاها قهوه‌ای تیره است. پرنده ماده بالغ شباهت زیادی به نر دارد، ولی رنگ بدن آن مات‌تر است و تارک سر قهوه‌ای مایل به سبز با رگه‌های تیره دیده می‌شود. روتنه نیز خاکستری مایل به سبز با رگه‌های تیره است و دمگاه زرد کمرنگ است. برخلاف نر، رگه‌های تیره در دمگاه و زیر تنه مشهود است. همچنین فاصله چشم‌ها تا منقار، چانه و سینه سفید است. پرنده نابالغ شبیه به ماده است، اما روشن‌تر و قهوه‌ای‌تر به نظر می‌رسد و رگه‌های تیره‌تری در روتنه و زیرتنه دارد.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده جنگل‌های سوزنی‌برگ و پهن‌برگ مخلوط واقع در مناطق پست یا کوهستانی را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. پرنده‌ای اجتماعی است که در خارج از دوره جوجه‌آوری اغلب در دسته‌های بزرگ مشاهده می‌شود. پرواز آن سبک، سریع و موجی‌شکل با بالزدنهای ناگهانی است که در مسیری مستقیم دنبال می‌شود. این پرنده از بذر گیاهان، به ویژه بذر سوزنی‌برگان، تغذیه می‌کند و در دوره جوجه‌آوری تا حدی از بی‌مهرگان نیز استفاده می‌کند.
جوجه‌آوری:
جوجه‌آوری از اوایل فروردین آغاز می‌شود و معمولاً با تشکیل قلمرو یا گروه‌های کوچک در مجاورت سایر گروه‌ها صورت می‌گیرد. احتمالاً این پرنده تک‌همسر است. آشیانه‌های آن کاسه‌ای کوچک از گلسنگ‌ها، علوفه، خزه و پشم است که معمولاً در سرشاخه‌های انتهایی درختان مرتفع ساخته می‌شود و داخل آن با الیاف گیاهی نرم، پشم، مو و پر پوشانده می‌شود. این پرنده معمولاً سه تا پنج تخم نیمه‌بیضی، صاف و صیقلی به ابعاد 16.4 × 12.3 میلی‌متر می‌گذارد که رنگ آنها آبی کمرنگ با لکه‌ها و خال‌های صورتی، یاسی، قهوه‌ای مایل به قرمز یا بنفش است. مدت تفریخ تخم‌ها بین 11 تا 14 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک بوده، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. آنها در 13 تا 15 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند، اما تا چند هفته بعد توسط والدین مراقبت و تغذیه می‌شوند. این پرنده معمولاً دو دسته تخم در هر دوره جوجه‌آوری می‌گذارد.
پراکندگی و فراوانی:
این پرنده به تعداد اندک و به صورت محلی در جنگل‌های خزری جوجه‌آوری می‌کند و در زمستان‌ها به تعداد متغیر در همین نواحی و به صورت نامنظم در سایر مناطق شمال کشور زمستان‌گذرانی می‌کند. گزارش‌هایی از حضور چند فرد از این پرنده در استان‌های خراسان، فارس، هرمزگان و سیستان و بلوچستان در فصل زمستان نیز وجود دارد.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
چک سیبری
نام علمی: Saxicola maura
نام انگلیسی: Siberian Stonechat
ویژگی های ظاهری
- پرنده‌ای کوچک و مهاجر از خانواده مگس‌گیر
- نر: سری سیاه با یقه سفید، پشتی و بال‌ها سیاه، شکم و سینه نارنجی، دمی کوتاه و سیاه
- ماده: سطح پشتی قهوه‌ای رنگ، سینه و شکم کمرنگتر از نر، فاقد یقه سفید
- پرنده نابالغ: شبیه ماده، سر لکه‌لکه تا رسیدن به بلوغ
- نر در فصل زاد و ولد با تکان دادن دم و بال‌ها توجه ماده‌ها را جلب می‌کند
- زیستگاه
- جنگل‌ها، باتلاق‌ها، تالاب‌ها، فضاهای باز با بوته‌های پراکنده
- در زمان مهاجرت در کشتزارها و بوته‌زارها
- لانه‌سازی در علف‌ها یا پای بوته‌ها و گیاهان بزرگ
- پراکنش
- قابل مشاهده در سراسر آسیا تا مرکز اروپا
- رژیم غذایی
- عمدتاً حشرات (مگس، عنکبوت، حلزون‌های کوچک و کرم‌ها)
- میوه
سینه سرخ ایرانی
نام علمی: Irania gutturalis
نام انگلیسی: White-throated Robin
ویژگی‌های ظاهری
طول بدن 16.5 تا 18 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 27 تا 30 سانتیمتر است. از نظر اندازه و ساختار بدن شبیه به «بلبل» است ولی بال‌ها و دم بلندتری دارد. نر و ماده متفاوت و دارای اندک تغییرات فصلی هستند. در پرندۀ نر بالغ، تارک سر، پس گردن و گوش‌پرها خاکستری مایل به آبی است. گونه‌ها سیاه و نوار ابرویی و گلوی سفیدی دارد. روتنه و پوشپرهای روی بال‌ها خاکستری مایل به آبی، شاهپرهای پرواز، دمگاه و پوشپرهای روی دم خاکستری مایل به سیاه و دم یکدست سیاه دیده می‌شود. سینه و زیرتنه خرمایی روشن و پوشپرهای شکم و زیر دم سفید است. در پرندۀ ماده بالغ، سر و روتنه قهوه‌ای خاکستری، سینه و شکم سفید نخودی و در ناحیهٔ پهلوها نارنجی است (در برخی ماده‌ها سینه هم نارنجی است). پرندۀ نابالغ تا حدی شبیه به ماده‌های بالغ است ولی خال‌های نخودی رنگ کوچکی در تارک سر و گونه‌ها و خال‌های بزرگ‌تری به همین رنگ در روتنه، دمگاه و پوشپرهای روی بال‌ها دارد.
ویژگی‌های زیستی
جنگل‌های سرو کوهی، جنگل‌های بلوط، بوته‌زارهای باز یا به نسبت متراکم واقع در دامنه‌های صخره‌ای و خشک و آبکندهای دارای پوشش درختچه‌ای را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. پرندۀ خجالتی است و اغلب به تنهایی و به دور از انظار دیده می‌شود. پروازی مستقیم و در ارتفاع کم دارد و به واسطهٔ بال‌ها و دم بلندش با سرعت بین بوته‌ها پرواز و مانور می‌کند. همچنین به خوبی روی زمین می‌دود و جست‌وخیز می‌کند. بیشتر از حشرات تغذیه می‌کند و طعمهٔ خود را روی زمین، برگ‌ها، بوته‌ها و درختان جستجو می‌کند.
جوجه‌آوری
جوجه‌آوری از اوایل اردیبهشت و با تشکیل قلمرو در شیب‌های سنگی با بوته‌های پراکنده آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌اش کاسه‌ای از علوفهٔ خشک، سرشاخه‌های کوچک و الیاف نرم پوست درختان است که آن را روی بوته‌ها یا درختچه‌ها و درختان کوتاه می‌سازد و با مو و الیاف نرم گیاهی می‌پوشاند. معمولاً چهار تا پنج تخم نیمه بیضی، صاف، تا حدی صیقلی، آبی مایل به سبز، با خال‌های مایل به زرد یا قهوه‌ای خرمایی و به ابعاد 15.5 × 21.2 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 13 تا 15 روز به طول میانجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. در حدود 12 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی تا حدود 15 روز پس از آن همچنان توسط والدین مراقبت و تغذیه می‌شوند.
پراکنش و فراوانی
به صورت معمول در درختزارهای تنک البرز، زاگرس و ارتفاعات کپهداغ و ارتفاعات استان کرمان تابستان‌گذرانی می‌کند. همچنین به ندرت در زمان مهاجرت در واحه‌های بیابان‌های مرکزی و سواحل خلیج فارس دیده می‌شود.
وضعیت حفاظت
در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
بیشتر...
شاه بوف
نام علمی: Bubo bubo
نام انگلیسی: Eurasian Eagle Owl
ویژگی‌های ظاهری
طول بدن 60 تا 75 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 160 تا 188 سانتیمتر است. این پرنده بزرگترین جغد با بدن حجیم و گوش‌پرهای بلند است. نر و ماده هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. رنگ پروبال این پرنده در عرض‌های جغرافیایی مختلف از قهوه‌ای تیره تا نخودی روشن تغییر می‌کند. پرندۀ بالغ با سر و روتنهٔ قهوه‌ای تیره با زمینهٔ خرمایی همراه با خط و خال‌های سیاه فراوان قابل تشخیص است. زیرتنه قهوه‌ای نخودی با رگه‌هٔ سیاه ضخیم در سینه دیده می‌شود که در شکم و پهلوها کمتر و نازک‌تر می‌شود. دیسک صورت تقریبا تیره، چانه قهوه‌ای خاکستری و چشمانی بزرگ و به رنگ نارنجی قرمز تا مایل به زرد دارد. در پرواز گوش‌پرها نامشخص هستند و شاهپرهای پرواز روی بال‌ها به رنگ قهوه‌ای روشن و زیر بال‌ها نخودی رنگ دیده می‌شوند. پاها نیز پوشیده از پر هستند. پرندۀ نابالغ سر و بدنی پوشیده از کرک دارد، فاقد گوش‌پرهای بلند است و فقط در دو طرف سینه خطوط تیرهٔ عمودی دارد.
ویژگی‌های زیستی
مناطق دارای طعمه‌های فراوان همراه با امنیت کافی برای جوجه‌آوری و استراحت روزانه را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و اغلب مناطق غیرقابل دسترس برای انسان در شیب‌های تند و صخره‌ای، دره‌های تنگ، کوه‌پایه‌ها، استپ‌های وسیع و بوته‌زارهایی با پوشش گیاهی پراکنده را ترجیح می‌دهد. معمولاً پس از غروب آفتاب به شکار می‌پردازد و در طول روز به طور قائم در بین شاخ‌وبرگ درختان، خرابه‌ها و یا زمین می‌نشیند و به استراحت می‌پردازد. پروازی قوی و سریع با بالزدنهای نسبتاً کم‌عمق و منظم دارد. بیشتر از پستانداران از اندازهٔ ول تا خرگوش و پرندگان از اندازهٔ «جی جاق» تا اردک تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری
جوجه‌آوری از اوایل فروردین آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌اش گودی کم‌عمق و فاقد پوششی است که آن را روی زمین بین درختان کم‌ارتفاع، دامنه‌های پرشیب، لبهٔ پرتگاه‌ها و صخره‌ها، شکاف صخره‌ها، غارها، حفره‌های بزرگ داخل درختان و یا آشیانه‌های قدیمی سایر پرندگان می‌سازد. معمولاً دو تا سه و به ندرت یک‌تا شش تخم بیضی کوتاه تا نیمه بیضی کوتاه، تا حدی صاف و صیقلی، به رنگ سفید و به ابعاد 59.8 × 49.7 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 34 تا 36 روز به طول میانجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. در حدود 42 تا 70 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و در حدود 100 روزگی پرواز می‌کنند و حداکثر تا 180 روزگی مستقل می‌شوند.
پراکنش و فراوانی
مقیم ولی کمیاب در گستره وسیعی از کشور است. تعدادی نیز به صورت سرگردان در نواحی جنوبی دریای خزر و استپ‌های ترکمن‌صحرا زمستان‌گذرانی می‌کنند که احتمالا نابالغ هستند.
وضعیت حفاظت
در فهرست پرندگان حمایت‌شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
سهره سینه سرخ
نام علمی: Carduelis cannabina
نام انگلیسی: Common Linnet
ویژگی‌های ظاهری
طول بدن 12.5 تا 14 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 21 تا 25.5 سانتیمتر است. سهره‌های کوچک‌جثه با روتنه و شانه‌های بلوطی و منقار کوتاه به رنگ خاکستری هستند. نر و ماده متفاوت بوده و فقط پرندۀ نر تا حدی تغییرات فصلی دارد. پرندۀ نر بالغ در دورۀ جوجه‌آوری سر و گردن خاکستری و لکهٔ قرمز کوچکی در جلوی پیشانی دارد. دو نیم دایرۀ سفید در بالا و پایین چشم‌ها و لکه‌های به همین رنگ در بخش پایینی گونه‌ها دیده می‌شود. شانه‌ها و بخش بالایی روتنه، بلوطی همراه با رگه‌هٔ تیره نامشخص و بخش پایینی آن و دمگاه، بلوطی روشن است. شاهپرهای پرواز قهوه‌ای مایل به سیاه و حاشیۀ درونی شاهپرهای اولیه سفید است که در تضاد با رنگ سیاه پوشپرهای شاهپرهای اولیه و رنگ بلوطی پوشپرهای روی بال‌ها به شکل لکهٔ سفیدی در زمان بسته بودن بال‌ها و به شکل خطوط سفید مشخصی در امتداد شاهپرهای اولیه در زمان پرواز به نظر می‌رسند. دم مایل به سیاه و حاشیۀ پرهای آن سفید است. دو طرف سینه قرمز صورتی، پهلوها نخودی رگه‌ه، شکم و پوشپرهای زیر دم سفید با سایه‌ای به رنگ نخودی روشن و پوشپرهای زیر بال‌ها سفید دیده می‌شوند. در خارج از این دوره، رنگ بدن مات‌تر به نظر می‌رسد و فاقد لکهٔ قرمز در جلوی پیشانی و در دو طرف سینه است ولی خال‌های قهوه‌ای طلایی روی سینه به چشم می‌آید. پرندۀ ماده سر و روتنه قهوه‌ای با رگه‌هٔ تیره فراوان دارد و شبیه به نر، لکه‌های روشنی اطراف چشم‌ها و روی گونه‌ها دیده می‌شود. گلو و سینه نخودی و مابقی زیرتنه سفید است و رگه‌هٔ تیرۀ فراوان به ویژه در سینه و پهلوها به چشم می‌خورد. پرندۀ نابالغ شبیه به ماده است ولی نخودی‌تر به نظر می‌رسد و رگه‌هٔ نازک‌تری دارد، چانه و گلوی سفید نخودی دارد، حاشیۀ دم شبیه به بالغ‌ها سفید دیده می‌شود ولی فاقد لکهٔ سفید روی بال‌ها است.
ویژگی‌های زیستی
در بوته‌زارها و خلنگ‌زارهای باز، کشتزارهایی با درختان کوتاه و پراکنده، پرچین‌ها، پارک‌ها و زمین‌های بایر به سر می‌برد. پرنده‌ای اجتماعی است، در دورۀ جوجه‌آوری به صورت جفت و در خارج از دورۀ جوجه‌آوری در دسته‌های بزرگ دیده می‌شود. پروازی سبک و سریع دارد که در مسیرهای کوتاه، نوسانی و در مسیرهای بلند موجی شکل است. از بذر گیاهان و احتمالا تا حدی از بی‌مهره‌ها تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری
جوجه‌آوری از اواخر فروردین و با تشکیل قلمرو، گاهی به صورت منزوی و یا در گروه‌های کوچک در خلنگ‌زارها و بوته‌زارهای با بوته‌های کوتاه و پراکنده آغاز می‌شود. تک‌همسر و گاهی چند همسر است و آشیانه‌اش کاسه‌ای از علوفه، ساقه‌های گیاهان، خزه‌ها و گاهی سرشاخه‌های کوچک است که آن را درون بوته‌های کوتاه و به ندرت روی درختان بنا می‌کند و درونش را با مو، پشم، بقایای گیاهی و گاهی پر می‌پوشاند. معمولا چهار تا شش و به ندرت هفت تخم نیمه بیضی، صاف، تا حدی صیقلی، آبی کمرنگ تا آبی مایل به سفید، با خال‌ها، لکه‌ها و خطوط صورتی، بنفش، قرمز بلوطی یا سیاه مایل به بنفش و به ابعاد 18.2 × 13.2 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 10 تا 14 روز به طول میانجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در 11 تا 14 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و 14 روز پس از آن مستقل می‌شوند.
پراکنش و فراوانی
جوجه‌آور معمول بوته‌زارهای واقع در مناطق مرتفع آذربایجان، البرز، کپهداغ در خراسان، نواحی مرکزی و غربی زاگرس و ارتفاعات استان کرمان است و زمستان‌ها به نواحی کم‌ارتفاع‌تر جنوب خزر، شیب‌های جنوبی البرز، دامنه‌های زاگرس، اراضی پست استان خوزستان، حوضۀ تالاب‌های استان فارس و گاهی سواحل خلیج فارس مهاجرت می‌کند.
وضعیت حفاظت
در فهرست پرندگان حمایت شده جهانی و ملی قرار ندارد.
آبچلیک دودی
نام علمی: Tringa erythropus
نام انگلیسی: Spotted Redshank
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین ۲۹ تا ۳۱ سانتیمتر و گستردگی بال‌ها بین ۶۱ تا ۶۷ سانتیمتر است. تابستان‌ها، به‌واسطهٔ بدن دودی مایل به سیاه، از سایر آبچلیک‌ها به‌آسانی متمایز می‌شود. در پوشش زمستانه، شبیه به «آبچلیک پاسرخ» است، اما با پاهای بلندتر و منقار درازتر از آن قابل تشخیص می‌باشد. نر و ماده تغییرات فصلی دارند؛ در دورهٔ جوجه‌آوری اندکی متفاوت هستند، ولی در پوشش زمستانه هم‌شکل (ماده کمی بزرگتر) هستند. پرندهٔ نر بالغ در دورهٔ جوجه‌آوری، دودی مایل به سیاه با خال‌های ریز و سفید رنگ در روتنه و پوشپرهای بال‌ها دیده می‌شود. قسمت عقبی روتنه و دمگاه، لکهٔ سفید مثلث‌شکلی دارد و دم دارای خطوط عرضی سیاه و سفید است که در پرواز به‌خوبی نمایان می‌شوند. زیرتنه سفید، منقار سیاه با قاعدهٔ قرمز و پاها سیاه مایل به قرمز هستند. پرندهٔ مادهٔ بالغ در این دوره شباهت زیادی به نر دارد، ولی به‌واسطهٔ رگه‌های سفید فراوان در پهلوها، شکم و پوشپرهای زیر دم قابل تشخیص است. پرندهٔ بالغ در خارج از این دوره، با روتنهٔ خاکستری رنگ‌پریده، زیرتنه سفید، نوار ابرویی خاکستری مایل به سفید و پاهای قرمز قابل تشخیص است. پرندهٔ نابالغ نسبت به بالغ‌ها در پوشش زمستانه تیره‌تر است و با روتنه، سر و سینهٔ قهوه‌ای‌تر همراه با خط و خال‌های سفید و زیرتنهٔ راه‌راه تفکیک می‌شود.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده خورها، مناطق ساحلی شنی و گلی، تالاب‌های نمکی، آبگیرها، شوره‌زارها، پیكره‌های آبی لبشور، دشت‌های سیلابی کم‌عمق، مصب‌های گلی، دریاچه‌ها، تالاب‌های آب شیرین و شالیزارها را به‌عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. گاهی دسته‌های بزرگی تشکیل می‌دهند. به‌سرعت و با چابکی به پرواز درمی‌آید، پروازی سریع و مستقیم با بالزدنهای نرم و بالبازروی دارد و در این هنگام پاهای بلندش از حد دم تجاوز می‌کنند. این پرنده با دویدن و توقف‌های پی‌درپی در بسترهای گلی و لجنی یا فرو بردن سر و گردن درون آب، به جستجو و تغذیه از مواد جانوری می‌پردازد.
پراکنش و فراوانی:
این پرنده زمستان‌گذرانی معمول و مهاجر عبوری در نواحی جنوبی دریای خزر، سواحل خلیج فارس، حوضهٔ سیستان و حوضهٔ دریاچهٔ ارومیه است. همچنین در استان‌های خوزستان و فارس به‌طور معمول دیده می‌شود. گاهی نیز در زمان مهاجرت در سایر تالاب‌های عمدهٔ کشور مشاهده می‌شود.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شدهٔ جهانی و ملی قرار ندارد.
دیدومک
نام علمی: Vanellus indicus
نام انگلیسی: Red-wattled Lapwing
ویژگی‌های ظاهری:
طول بدن این پرنده بین ۳۲ تا ۳۵ سانتیمتر و گستردگی بال‌ها بین ۸۰ تا ۸۱ سانتیمتر است. کنارآبچری پرنده‌ای درشت‌جثه با بدن کشیده، پاهای دراز و منقار قرمز با توک سیاه است که به‌آسانی از سایر خروسکولی‌ها تفکیک می‌شود. نر و ماده هم‌شکل بوده و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرندهٔ بالغ، تارک سر، پس‌گردن، صورت، جلوی گردن و سینهٔ سیاه است. دو طرف گردن و شانه‌ها سفید، روتنه خاکستری قهوه‌ای و دمگاه و دم سفید هستند که نوار سیاهی روی دم دیده می‌شود. شاهپرهای پرواز سیاه است و توسط نوارهای سفیدی از روتنه جدا می‌شوند. شکم سفید و پاها زرد هستند که هنگام پرواز از حد دم تجاوز می‌کنند. پرندهٔ نابالغ شبیه به بالغ‌ها است، ولی سر و گردنش دودی رنگ دارد و روتنه‌اش به‌واسطهٔ حاشیهٔ نخودی شنی پرها، فلس‌دار به نظر می‌رسد.
ویژگی‌های زیستی:
این پرنده مناطق باز مجاور رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، مرداب‌ها و نهرها را به‌عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و کشتزارها، زمین‌های لخت، آیش یا شخم‌خورده و باغ‌های آبیاری‌شدهٔ وسیع را ترجیح می‌دهد. معمولاً به‌صورت جفت دیده می‌شود و گاهی در دسته‌های بزرگتر تا ۱۲تایی مشاهده می‌گردد. پروازی نسبتاً آرام و شبیه به «خروس کولی» دارد، اما نسبت به آن قوی‌تر و منظم‌تر بال می‌زند. بیشتر در صبح‌ها، عصرها یا شب‌ها به تغذیه از حشرات، به‌ویژه سوسک‌ها می‌پردازد.
جوجه‌آوری از اواسط فروردین در مناطق لخت یا سنگی، زمین‌های آیش یا شخم‌خورده و شنی یا گلی مجاور رودخانه‌ها و آب‌های داخلی آغاز می‌شود. این پرنده تک‌همسر است و آشیانه‌هایش گودی کم‌عمق و فاقد پوشش (یا پوشیده شده با مواد گیاهی و سنگریزه) است که آن را روی زمین در اراضی باز و بیشتر نزدیک به آب می‌سازد.
معمولاً چهار تخم بیضی تا گلابی‌شکل، صاف، نخودی مایل به زرد، گاهی با ته‌رنگ سبز، با خال‌ها و خطوط قهوه‌ای مایل به سیاه یا قهوه‌ای مایل به زیتونی و خاکستری رنگ‌پریده و به ابعاد ۴۱.۷ × ۲۹.۹ میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها در حدود ۲۶ روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، توانمند و برای تغذیه مستقل از والدین هستند. پرورش جوجه‌ها در حدود ۳۸ روز به طول میانجامد.
پراکنش و فراوانی:
این پرنده به‌صورت معمول و گسترده، مقیم مناطق پست غرب و جنوب‌غرب تا جنوب‌شرق کشور است. همچنین به‌صورت مهاجر عبوری در شمال‌شرق کشور نیز دیده می‌شود.
وضعیت حفاظت:
این پرنده در فهرست پرندگان حمایت‌شدهٔ جهانی و ملی قرار ندارد.